سرافکندگی وزیری که «خودکفایی» را «مزخرف» شمرد؛ به‌روایت آمار

پیش از بررسی آمارها، توجه به این نکته حائز اهمیت است که خودکفایی در تولید گندم تنها بخشی از خودکفایی در سبد محصولات غذایی عمده کشور به شمار می‌رود؛ لکن دولتها حتی در این بخش نیز طی سه دهه گذشته موفق نبوده‌اند.

ذیلاً عملکرد عیسی کلانتری در این حوزه ــ مستند به آمارهای رسمی ــ بررسی خواهد شد. اما پیش از آن به بررسی این می‌پردازیم که نظرات او تا چه حد مورد قبول کارشناسان مبرز حوزه کشاورزی است.

** عیسی کلانتری و «خودکفایی مزخرف»

او دهها و شاید صدها بار و به‌صورت مستمر، صراحتاً مخالفت خود را با «خودکفایی» ابراز داشته است، با این وجود او رکورد دار تصدی وزارت بوده و در دولتهای مرحوم هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی به کار گمارده شد. او چندی پیش کار را تا آنجا رساند که صراحتاً خودکفایی را «مزخرف» خواند. نمونه‌هایی از اظهارات وی را ببینید:

• امروز صحبت از خودکفایی نادرست است. کشور کشاورزی نیستیم. یعنی برای توسعه اقتصادی نباید روی کشاورزی برنامه ریزی کنیم(سخنرانی در بنیاد امور ایرانیان۹۴/۰۲/۰۷).
• این‌که صحبت از خودکفایی غلات و پروتئین حیوانی می‌شود، حرف‌های غیرمنطقی و غیرعلمی است. خودکفایی در کالاهای اساسی امکان‌پذیر نیست. هر کسی هم بگوید من ایکس کالا را خودکفا می‌کنم، دروغ می‌گوید(خبرگزاری خبرآنلاین- ۹۳/۱۱/۰۶).
• باید به دنبال راه‌حلی جایگزین برای تامین نیازهای غذایی کشور بود. درحال حاضر گزینه پیش رو، تجارت آزاد محصولات کشاورزی است(روزنامه دنیای اقتصاد- ۹۳/۴/۹).
• اگر کشور ما روی کشاورزی متمرکز شود فقیر می‌شویم و منابع را از دست می‌دهیم چون ایران کشور کشاورزی نیست. راه توسعه کشور، راهی غیر از توسعه کشاورزی است(نشست هم‌اندیشی بررسی بحران آب – ۹۳/۵/۱۳).
• نویسندگان سند[چشم انداز ۲۰ساله] توسعه کشاورزی از امکانات کشور بی خبرند(مصاحبه با سایت جماران، ۹۲/۰۸/۰۶).
• ادامه تولید[کشاورزی] با وضعیت موجود یعنی نابودی کشور(مصاحبه با سایت جماران، ۹۲/۰۸/۰۶).
• برای نوشتن برنامه ششم دوباره موضوع خودکفایی را به میان کشیدند که من برگشتم به آقای نوبخت گفتم تو را به دین و ایمانت بگو این «مزخرفات» را کنار بریزند( سخنرانی در بنیاد امور ایرانیان۹۴/۰۲/۰۷).
• اگر به همین وضع ادامه دهیم حدود ۷۰ ‌درصد ایرانیان یعنی جمعیتی معادل  ۵۰ میلیون نفر برای زنده ماندن ناچار به مهاجرت از کشور هستند. (۹۴/۰۲/۰۷)

* روایت تمام وزرای حوزه کشاورزی بعد از انقلاب: کلانتری مسلماً غلط می‌گوید

جالب است بدانیم، تمامی وزرای این حوزه سخنان این فرد را رد کرده‌اند.

• عباسعلی زالی وزیر کشاورزی سالهای ۶۸-۱۳۶۴کشور در این رابطه در مصاحبه با خبرگزاری نسیم(۹۴/۰۲/۰۹) گفت:این گونه صحبتها علاوه بر ضربه به بخش کشاورزی به بخشهای دیگر هم ضربه وارد می‌کند… آقای کلانتری حرف درستی نزده‌اند و باید به بعد دیگر قضیه هم نگاه می‌کردند، زیرا کشاورزی ما باید به سمت علمی شدن و انتقال فناوریها حرکت کند.
• محمدرضا اسکندری، وزیر جهادکشاورزی دولت نهم نیز ضمن انتقاد از طرح نکاشت که چندماه پیش توسط برخی از مسئولیت دولت از جمله عیسی کلانتری مطرح شده بود در مصاحبه با خبرگزاری دانشجو(۹۳/۱۲/۱۰) بیان داشت: من طرح نکاشت را خیانت به کشور می‌دانم. درست است که کشور ما در منطقه خشک قرار دارد، اما از نظر علمی می‌توانیم با تدوین الگوی کشت این مشکلات را حل کنیم. باز هم تأکید می‌کنم، کمبود آب دلیل خوبی برای نکاشتن نیست.
• همچنین صادق خلیلیان وزیر جهادکشاورزی دولت دهم با انتقاد از اظهارنظرها و اقدامات دکتر کلانتری، اظهار داشت: این که کشاورزی را به دلیل کمبود آب محدود کنیم، یک بحث انحرافی بوده و خیانت به کشور، مردم و کشاورزان ایران به شمار می رود….بخشی از مشکلاتی که ما الان داریم، به این دلیل بوده است که افرادی که بیش از یک دهه در راس دستگاههای تولیدی بودند ضعیف عمل کردند(خبرگزاری نسیم، ۹۴/۰۲/۱۰).
• اما جالبترین این دسته اظهارنظرهای وزرا مربوط به محمود حجتی است، که به لحاظ سیاسی نیز تقریباً با کلانتری همسو است. وی ۱۳ دیماه گذشته در مراسم سی و یکمین دوره انتخاب و معرفی نمونه‌های ملی بخش کشاورزی اظهار کرد: برخی می‌گویند در حال تغییر اقلیم و شاهد بروز مشکلات کم آبی و به‌صرفه نبودن کشاورزی در کشور هستیم؛ اما باید در نظر داشت که این صحبتها از روی تنبلی و بی‌حوصلگی زده می‌شود.وی افزود: کشاورزان نمونه به ما آموختند که با استفاده از منابع محدود کشور چه کارهایی که نمی‌شود کرد. قطعاً باید از خاک کشور حفاظت به عمل آید و میزان مصرف آب کمتر شود اما در نظر بگیریم که کشاورزان نمونه ما با همین امکانات چطور توانستند محصول تولید کرده و افزایش بهره‌وری ایجاد کنند.

  حجتی ادامه داد: نمونه‌های ملی بخش کشاورزی به‌درستی توانستند ضریب تبدیل بهره‌وری را چند برابر متوسط تولید ملی در کشور بالا ببرند.

  وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به آمار نمونه‌های بخش کشاورزی کشور گفت: گندمکار آبی ما بیش از ۳ برابر متوسط تولید داخلی کشور تولید و بهره‌وری داشته است. همچنین گندمکار نمونه دیم ما ۵ برابر متوسط کشوری تولید داشته است.

  وی گفت: در محصولات باغی کشور باغداران نمونه ما ۷ تا ۱۰ برابر بیشتر از متوسط داخلی برداشت کرده‌اند. همچنین کشاورز ذرت دانه‌ای ما در حالی ۱۷ تن در هکتار تولید کرده که متوسط این رقم در کشور ۷ تن است.

  حجتی افزود: کشاورز نمونه ما در بخش تولید محصول ۱۰ تا ۱۱ تن در هکتار برداشت داشته است اما باید در نظر داشت که چرا همسایه ما نمی‌تواند با همان شرایط اقلیمی این میزان تولید و برداشت انجام دهد.

  وزیر جهاد کشاورزی گفت: امام خمینی (ره)، رهبر معظم انقلاب، رئیس جمهور در ارتباط با تامین نیاز غذای کشور در داخل و امنیت غذایی تاکید دارد به طوریکه امام می‌فرمود باید نان و غذای خودمان را خودمان تولید کنیم.

  وی افزود: در حال حاضر نیز معتقدیم که «ما می‌توانیم» و تولیدکنندگان نمونه بخش کشاورزی این امر را زودتر از ما آموخته و به کار گرفته‌اند و باید از خلاقیت آنها استفاده شود.

  حجتی خاطرنشان کرد: فرهنگی (فرهنگ تنبلی) که امروز در کشور داریم بخش عمده آن به خاطر کم‌اطلاعی افراد است و بخش دیگر آن به دلیل موارد دیگر (سوء نیت) است که انشاءالله اینطور نباشد.وی گفت: مشاهده می‌شود که وقتی تولید یک محصول (گندم) در کشور بالا می‌رود برخی سریع می‌آیند و می‌گویند تولید این محصول باعث افزایش مصرف آب در کشور شده است اما باید به آنها گفت که با افزایش تولید گندم مصرف آب بیشتر نشده است بلکه کمتر شده است زیرا توانسته‌ایم با افزایش تولید گندم سطح زیر کشت را کاهش دهیم تا مصرف آب کمتر از گذشته به خودکفایی تولید گندم دست یابیم. اکنون مصرف آب در بخش کشاورزی کمتر شده است به طوریکه تولید گندم را برای اولین بار به صورت آبیاری تیپ (آبیاری تحت فشار نواری) در کشور انجام دادیم اما باز هم برخی می‌آیند و سر و صدا می‌کنند.

*بررسی آمارهای گندم در دوره وزارت عیسی کلانتری

واردات

بر اساس آمارهای رسمی بانک مرکزی طی سالهای وزارت کلانتری نه تنها خط خودکفایی گندم دنبال نشد، بلکه واردات گندم به بیش از ۲ برابر رسید. نمودار شرایط واردات گندم در این دوران را ببینید. (آمارهای سالهای ۶۸ الی ۷۰ در گمرک موجود نیست)

تولید داخلی گندم

بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده توسط بانک مرکزی، کلانتری در شرایطی کار را در سال ۱۳۶۸ تحویل گرفت که تولید داخلی گندم در سالهای ریاست جمهوری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ــ با وجود شرایط دشوار جنگ ــ بیش از دو برابر شده و از حدود ۳٫۵ میلیون تن به بیش از ۷٫۵ میلیون تن ارتقا یافته بود. نمودار میزان تولید در این دوران را ببینید:

بر همین اساس کلانتری، ۱۲ سال بعد در سال ۱۳۷۹، در شرایطی وزارت را ترک کرد که میزان تولید گندم تغییر معناداری نکرده بود. نمودار آمارهای مربوط به این دوران را ذیلاً ببینید؛ با این توضیح که اولاً البته با توجه به کشت دیم بخش قابل توجهی از این محصول، نوسان بارندگی در میزان تولید داخل تأثیرگذار است؛ و ثانیاً با توجه به نرخ رشد جمعیت ۳٫۵ درصدی و افزایش نیاز کشور در آن سالها، عدم گسترش تولید داخل این محصول به واردات دو برابری انجامید (که قبلاً ذکر شد).

سطح زیر کشت

سطح زیر کشت گندم در دوران وزارت کلانتری کاهش یافت. در این زمان، سطح زیر کشت گندم از ۶٫۳ به ۵٫۱ میلیون هکتار کاهش یافت. ببینید:

در زمان صدارت کلانتری عملکرد مزارع گندم تغییر بارزی نکرد و تقریباً ثابت ماند. درحالی که برای خودکفایی باید رقم حدود ۳ تن در هکتار هدفگذاری شود، وی عملکرد را از ۱٫۳ تن در هکتار تحویل گرفت و ۱٫۶ تن بر هکتار تحویل داد؛ به این ترتیب:

با این احوال، حضور کسی با این تفکر در این دولت در کسوت مشاور معاون اول رئیس جمهور در امور آب، کشاورزی و محیط زیست و همچنین دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه جای سؤال دارد. همچنین شنیده شده که عیسی کلانتری علیرغم تفکرات خاص و عملکرد ضعیفش که در بالا اشاره شد، برای تصدی مقامهای وزارت جهادکشاورزی یا سازمان‌حفاظت محیط زیست در دولت دوازدهم مطرح است.

عملکرد سایر وزرای این حوزه در بحث خودکفایی گندم در روزهای آینده و ادامه گزارش ویژه «خودکفایی در غذا» بررسی خواهد شد. گزارش قبلی را در خبرهای مرتبط پیگیری کنید.