نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
توجه به حفظ خاک به عنوان یکی از نهاده های اصلی کشاورزی از مباحث مهم کشاورزی پایدار می باشد. تخریب و فرسایش خاک به چالشی اساسی تبدیل شده است و اگر به آن توجه نشود بحران نابودی کشاورزی را در پی خواهد داشت.
به گزارش اگری پرس فرسایش خاک یکی از مباحث مهم در زمینه ی توسعه پایدار کشاورزی و مسائل زیست محیطی است. این مساله در اوضاع کنونی مورد توجه سیاستگذاران است و یکی از چالش های اصلی جهان به ویژه در بخش کشاورزی به شمار می رود. پایداری در کشاورزی، اساساً به ظرفیت حفظ باروری، همراه با استمرار بقای منابع پایه گفته می شود. پایداری در کشاورزی یک موضوع کاملاَ پویاست و می تواند در طول زمان دچار اصلاح و تغییر گردد ولی آنچه درون این پویایی همیشه ثابت بوده است، نیازهای انسانی، کیفیت محیط زیست، درآمد کافی و قابلیت دسترسی به غذا می باشد. بنابرین کشاورزی پایدار آن نوع کشاورزی است که بتواند نیازهای متغیر انسانی را بر طرف نماید، قابلیت دسترسی به غذا را افزایش دهد، درآمد مناسب برای همه به خصوص کشاورزان خرده پا ایجاد نماید، از محیط زیست و منابع طبیعی حفاظت نموده و کیفیت آن را ارتقاء دهد.
چالش های توسعه متعارف
امروزه توسعه متعارف (ناپایدار) به دلیل مشکلات و نا متعادلی هایی که در ابعاد مختلف زندگی بشر به وجود آورده مورد تردید و بازنگری قرار گرفت است. فقر و محرومیت، بی عدالتی و تبعیض، آلودگی، تنزیل روزافزون منابع آبی، فرسایش منابع خاک، تخریب جنگل ها و نابودی تنوع زیستی از مشکلات و چالش ها توسعه ی متعارف می باشد.
تاثیر انسان در فرسایش خاک
در مورد تاثیر انسان بر خاک باید گفت که انسان با تبدیل زمین های طبیعی به زمین های زراعی از طریق ایجاد پادگانه یا تراس و…، اصلاح خاک های شور، زهکشی زمین های مرطوب، آبیاری، تغییر در نوع کشت و پوشش گیاهی و… در تشکیل و تکامل خاک موثر است. از طرفی همان گونه که انسان در تکامل خاک نقش داشته است در تخریب و فرسایش خاک نیز نقش بسزایی دارد. مشکلات کشاورزی در کشورهای در حال توسعه از جمله عدم بهره گیری از دانش فنی و فناوری های نوین، محدودیت های آب و زمین، تراکم کشت، سطوح کوچک زیر کشت و تولید معیشتی، عوامل شش گانه ای می باشد که بهره گیری بیرویه از خاک را بر عهده دارد و موجبات فقر اراضی زراعی و فرسایش خاک را فراهم آورده است.
اثرات و نتایج فرسایش
کاهش حاصلخیزی خاک، کاهش آب های زیر زمینی، کاهش و نوسان آب های سطحی، پر شدن سریع سدها، ایجاد سیلاب های خطرناک و طوفان های ماسه ای، اثرات نامطلوب اقتصادی و اجتماعی و… از آثار زیان بار فرسایش خاک است.
فرسایش خاک در ایران و جهان
فرسايش خاك يك معضل براي كشاورزي در نواحي استوايي و نيمه خشك مي باشد و به علت اثرات دراز مدتش بر روي حاصلخيزي خاك و كشاورزي پايدار، از اهميت زيادي برخودار است . فرسايش خاک با رسوبگذاري، آلودگي و تشديد سيلاب ها باعث وارد آمدن صدمات محيطي مي شود. در آفریقا، آمریکای جنوبی و شمالی خاک به میزان ۱۰- ۵ تن در هکتار در سال و در آسیا تقریبا ۳۰ تن در هکتار در سال توسط آب و باد فرسایش می یابد.
به نقل از حسینی و قربانی(۱۳۸۴) طبق اظهار نظر فورنیه کارشناس فرانسوی، از مناطق آبخیز و آبگیر کره زمین، در هر سال به طور متوسط نزدیک ۷۶ میلیارد تن خاک بر اثر فرسایش از دست می رود. اما چون شرایط در نقاط مختلف کره ی زمین متفاوت است، مقدار فرسایش در کلیه ی نقاط یکسان نیست. در اروپا از هر هکتار ۸۴/۰ تن و در آفریقا ۱۵/۷ تن خاک در یک سال تحت شرایط مختلف، فرسایش می یابد و از بین می رود.
فرسایش خاک در ایران بسیار شدید است. در نقاط مختلف کشور انواع و اشکال مختلف فرسایش مشاهده می شود. در نقاط شمالی و شمال شرقی و شمال غربی و همچنین در مناطق کوهستانی بیشتر فرسایش آبی و در نقاط مرکزی و جنوبی و جنوب شرقی فرسایش آبی و بادی حکم رواست. گل آلود بودن کلیه رودهای کشور در مواقع بارندگی و آب شدن برف ها از اعلائم فرسایش شدید خاک است. به عنوان مثال طغیان رود کارون و جریان شدید سیلاب های ناگهانی سبب تخریب شدید خاک می شود، به طوری که تخمین زده اند با در نظر گرفتن دبی ۵۰۰۰ متر مکعب آب در ثانیه و جریان حداقل ۵ روز، حدود ۲۱۶ میلیون تن خاک از این ناحیه خارج می شود.
در هفته منابع طبیعی در سال ۱۳۷۰ وزیر جهاد سازندگی ارقام مربوط به میزان تخریب خاک در سال ۱۳۵۰، ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ را به ترتیب ۱، ۱/۲ و ۵/۵ میلیارد تن در سال ارائه کرد. چرخابی به نقل از کارگاه مدیریت و کنترل سیل و فرسایش خاک (۱۳۷۷) بیان می کند که وجود رسوب سالیانه حدود یکصد میلیون مترمکعب خاک در پشت سد های کشور، دلیل روشنی بر بالا بودن تخریب اراضی در حوزه های بالادست سدها است. طبق مطالعاتی که در ایران صورت گرفته، سالانه حدود یک میلیارد تن خاک بر اثر فرسایش از بین می رود.
راه حل های متعارف جلوگیری از فرسایش خاک
رعایت اصول صحیح کشاورزی تا اندازه ای از فرسایش خاک توسط عامل انسانی جلوگیری به عمل می آورد.
این اقدامات که با توصیه و راهنمای واحدهای مختلف مملکتی به ویژه موسسه تحقيقات خاك وآب انجام شده عبارتند از:
– رعایت تناوب صحیح در کشاورزی
– عدم استفاده از زمین های با شیب زیاد برای امور زراعی.
– عدم کاشت زمین های نامناسب و پر شیب در دامنه کوه ها به عنوان زمین زراعت دیمی.
– شخم زمین در جهت صحیح (خودداری از شخم زمین در جهت شیب زمین).
– تراس بندی زمین هایی که شیب آن ها زیاد است.
– ایجاد مجاری انحرافی برای آب های زائد که باعث فرسایش خاک می شود.
– لخت نگذاشتن زمین (کاشتن گیاهان متناسب در فاصله زمانی دو محصول اصلی)
– جلوگیری از ریزش و لغزش خاک.
– خودداری از شخم بی رویه و بی موقع به منظور جلوگیری از فرسایش آبی و بادی.
راهکارهای کشاورزی پایدار و تاثیر آن در کاهش فرسایش خاک
می توان به وسیله راهکارهایی مثل مدیریت بهینه آب، جنگل زراعی، چند کشتی، تناوب زراعی، تغذیه گیاهی به وسیله کودهای آلی، شخم حفاظتی یا حداقل و شخم عمود بر شیب، رها کردن پسماندهای گیاهی و کاه و کلش بر روی زمین، تلفیق دام و گیاه و… کشاورزی پایدار را محقق نمود.
در یادداشت شماره ۲ به توضیح و تشریح راهکارهای کشاورزی پایدار و تاثیر آن بر کاهش فرسایش خاک، بیشتر خواهیم پرداخت.
منابع:
اسدی، ع. نادری مهدیی،ک.(۱۳۹۰)، کشاورزی پایدار، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه پیام نور.
کردوانی، پ. (۱۳۸۹). حفاظت خاک، چاپ دهم، انتشارات دانشگاه تهران.
حسینی، ص. قربانی،م. (۱۳۸۴)، اقتصاد فرسایش خاک، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
زنگی آبادی، م. رنگ آور، ع. رفاهي، ح. شرفا، م، بی همتا،م.(۱۳۸۹)، بررسي مهمترين عوامل تأثيرگذار بر فرآيند فرسايش خاك در مراتع نيمه خشك كلات، نشريه آب و خاك دانشگاه فردوسی مشهد. جلد ۲۴ ، شماره ۴، مهر – آبان ۱۳۸۹٫ صص ۷۴۴- ۷۳۷٫
چرخابی، ا. (۱۳۸۰)، نگاهی به مسائل و مدیریت حفاظت خاک و آب در ایران، نخستین کنفرانس بهسازی زمین، تهران، دانشگاه امیرکبیر، دانشکده عمران.
دیدگاه بسته شده است.