هشدار! استفاده از سموم کشاورزی ممنوعه، ممنوع!

به گزارش اگری پرس تأمین غذا و دستیابی به امنیت غذایی از آغاز زندگی بشر بر کره­ خاکی از مهم ترین مسائل انسان بوده است و انسان در طول تاریخ تلاش کرده است تا میزان دستیابی به غذا و امنیت غذایی خویش را بهبود بخشد. اما در این میان برخی از حوادث و اتفاقات مثل آفات و بیماری ها و… موجب کاهش و یا نابود محصولات کشاورزی و دامی و کاهش امنیت غذایی می شود.

آفات و بیماری ها با بشر بر سر منابع غذایی به رقابت می پردازند و موجب کاهش مواد غذایی می شوند. کشاورزان در قرون گذشته تا مدت های مدیدی، راه حل­ های محدودی برای مبارزه با آفات و بیماری های محصولات کشاورزی داشتند. اکثر این راه حل ها، راه حل هایی تجربی بودند که انسان در گذر زمان برای مبارزه با آفت ها و بیماری ها تجربه کرده و نتیجه گرفته بود. با شروع عصر جدید و گسترش علوم جدید و کشف ترکیب های شیمیایی مختلف، بشر با ابزار سموم شیمیایی به مبارزه با آفت ها پرداخت.

با گذر زمان و پیشرفت علمی بیشتر و کامل تر شدن علوم پزشکی و آزمایشگاه های مختلف، بشر دریافت که برخی سموم شیمیایی علاوه بر تاثیر بر آفات و بیماری ها بر خود انسان نیز تاثیر می گذارد و موجب ایجاد مشکلاتی مثل بیماری ها، سرطان ها و … می شود. به همین علت دولت ها، مجامع علمی و پزشکی، سازمان های متولی کشاورزی و… سعی کردند با اطلاع رسانی، معرفی جایگزین، تصویب قوانین، عدم مجوز تولید، مجازات مصرف کنندگان و… جلوی مصرف این گونه سمومم را بگیرند و یا در چهارچوب شرایط و ضوابط خاص مصرف آن را کاهش دهند و محدود کنند.

شاید بتوان اولین نگاه انتقادی به مواد شیمیایی و سموم کشاورزی را در کتاب بهار خاموش نوشته خانم ریچل لوئیز کارسون در سال ۱۹۶۲ یافت. کارسون با این کتاب، دنیا را در مورد آلودگی های کره زمین به واکنش وا داشت. بهار خاموش گفتاری است درباره آلاینده‌های ساخته دست بشر که حیات روی زمین را تهدید به نابودی می‌کند. او شیوه‌های متخصصین علوم کشاورزی را به چالش کشید و همگان را به تحول در دیدگاه بشر نسبت به دنیای طبیعت دعوت کرد. او تلاش کرد تا مردم را از اثرات درازمدت سموم آفت کش آگاه سازد. نوشته های کارسون موجب توجه و تجدید نظر در استفاده از برخی سموم مضر به ویژه در کشاورزی گردید.

یکی از سمومی که در دهه های گذشته کاربرد فراوان داشت سم دیفنیل تری کلرواتان یا د.د.ت (DDT) است که به عنوان معروفترین عامل شیمیایی مبارزه با آفات، همیشه مطرح بوده ‌است. این سم قبل از مشخص شدن شدن مضرات آن، به دلیل هزینه تولید بسیار پایین و اثرات خوبی که روی آفات می‌گذاشت مورد توجه و استفاده گسترده واقع شده بود. اما به تدریج آثار مخرب این سم در طبیعت هویدا گشت. دلیل اثرات مخرب د.د.ت این بود که این ماده در آب انحلال پذیری ناچیزی داشت ولی در عوض در بافت چربی ذخیره می‌شد. کم حل شدن این سم در آب باعث می‌شود سمی که وارد گیاهان، حیوانات و در نهایت انسان می‌شود، به وسیله آب دفع نگردد. این سم به تدریج در بدن جاندار جمع می­شود و اثرات ناگوار خود را برجای می­گذارد. این سم در زنجیره غذایی منتقل می‌شود و بر حلقه‌های بعدی این زنجیره اثر می‌گذارد. مصرف ددت به تدریج از سال ۱۹۷۰ در بسیاری از کشورها ممنوع شود، هرچند که ممکن است هنوز هم در برخی کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه از این سم استفاده شود.

سم ممنوعه دیگری که در چند مدت اخیر در رسانه های کشور مطرح و به آن پرداخته شده است مالاشیت گرین اگزالات است. از مالاشین گرین به عنوان قارچ‌کش و ماده ضدعفونی مزارع پرورش ماهی استفاده می‌شود. علت ممنوعیت استفاده از مالاشین گرین اگزالات این است که این سم می تواند در بافت ماهی ذخیره شود و پس از مصرف گوشت ماهی باعث جهش سلولی و ایجاد سرطان در انسان شود.

از این قبیل سموم ممنوعه در ایران و جهان کم نیستند. سمومی که در مقطعی از زمان مورد استفاده قرار گرفته و مصرف آن ها مجاز بوده است ولی پس از مدتی مضرات آن بر انسان و محیط زیست، یا عدم تاثیر آن بر آفات و بیماری ها به اثبات رسیده است و در نتیجه در لیست سموم ممنوعه قرار گرفته اند. انتشار چنین لیست هایی از جانب سازمان های متولی و دست اندرکار می تواند موجب آگاهی کشاورزان و مردم و کاهش زیان های ناشی از مصرف سموم ممنوعه گردد.

 

علیرضا رحیمی/ کارشناس ارشد مهندسی کشاورزی- توسعه کشاورزی دانشگاه تهران