گسترش گردشگری جنگل، حمایت از جنگل و جنگلنشینان

به گزارش اگری پرس همه ساله شروع فصل بهار فرصتی برای خانواده های ایرانی ایجاد می کند تا با حضور در طبیعت به گذراندن اوقات فراغت بپردازند. از جمله مناطقی که همیشه دارای جاذبه ی طبیعی خاصی برای خانواده های ایرانی است مناطق جنگلی می باشد. از طرفی استفاده جنگلنشینان از جنگل بصورت استحصال چوب برای مصارف مختلف، چرای دام و… است. موارد مصرفی که به ماهیت وجودی جنگل آسیب می رساند.

یکی از مباحث مهم که در دهه های اخیر در رابطه با توسعه مطرح شده است بحث پایداری می باشد. در واقع توسعه ی پایدار به بهبود وضعیت زندگی انسان با در نظر گرفتن نیاز نسل­ های آینده ی بشری توجه دارد و در صدد پیاده سازی عدالت اجتماعی در بین نسل هاست. مفهوم پایداری در سال ۱۹۷۲ در پاسخ به تخریب محیط توسط انسان، مورد استفاده قرار گرفت و عمومیت یافت ۱٫ این مفهوم در اصل از جنگلداری منشاء می گیرد، به این معنا که، اطمینان از توانایی های موجود منابع جنگل حفظ شود. به عبارت دیگر مقدار درخت قطع شده و صدمات وارده به طبیعت جنگل، بطور متوسط از نرخ رشد جنگل تجاوز نکند. همچنین مفهوم توسعه­ی زیست بوم به عنوان پیش زمینه و مقدمه­ی توسعه پایدار، از اوایل دهه­ی ۱۹۷۰ توسط ساچز در اتحادیه حفاظت جهانی برنامه محیطی سازمان ملل متحد مطرح گردید. توسعه زیست بوم به عنوان توسعه در سطح منطقه ای یا محلی به معنی همزیستی مسالمت آمیز میان انسان و محیط بدون تخریب و نابود کردن منابع است ۲٫

در کشور ما، تعداد قابل توجهی از روستاها در مناطق جنگلی قرار دارند این وضعیت به ویژه در شمال کشور، در استان های مازندران، گیلان و گلستان و همچنین جنگل­های واقع در پهنه­ی رشته کوه­های زاگرس کاملاً مشهود است. جنگل جز جدایی ناپذیر اقتصاد روستاهای این مناطق می باشد و از گذشته تا کنون استحصال چوب از جنگل و استفاده از آن به عنوان مصالح ساختمانی، استفاده برای سوخت و تولید حرارت، قطع درختان برای فروش چوب و زغال، چرای دام­ها، استفاده از گیاهان جنگلی،شکار و… از کارکردهای اقتصادی جنگل برای مردم منطقه محسوب می­شده است. در دهه های گذشته شاید این ایده که بتوان از جنگل درآمدزایی اقتصادی کرد بدون آنکه به آن آسیب رساند و یا از مساحت و تعداد درختان آن کاست، دور از ذهن به نظر می رسید ولی حقیقت آن است که منابع جنگلی در کشور ما و در دنیا محدود می باشد و با آن سرعتی که در حال استفاده و نابودی به وسیله ی عوامل طبیعی و بشری هستند باز تولید نمی شود و انسان مجبور است که به استفاده های غیر مصرفی از جنگل بپردازد. یکی از راه های گسترش استفاده ی غیر مصرفی از اکو سیستم جنگل، گسترش اکو توریسم می باشد. اکو توریسم یکی از راه حل های توسعه­ی پایدار روستا محسوب می­شود. اکوتوريسم به عنوان گونه اي از گردشگري دوران پستمدرنيسم که در پي شکل گيري مفاهيمي چون توسعه پايدار تولد يافته است، با ظرفيت هايي كه دارد، مي تواند فرصت توسعه روستايي را در همه ابعاد آن ايجاد کند و به عنوان راهکاري اساسي در توسعه روستايي به کار گرفته شود. ۳

ارزش جنگل

جنگل بعنوان یکی از مهمترین ارگانیسم­های حیاتبخش زندگی انسان­ها در زمره­ی منابع طبیعی تجدیدشونده بوده و از قدمتی طولانی برخوردار است. جنگل­ها علاوه بر تولید انواع فرآورده­های چوبی، کالاهای قابل مبادله­ی غیر چوبی مورد نیاز انسان ها را تولید می­کنند. اهالی روستاهای مجاور جنگل و نیز عشایر، از گذشته­ی دور از عرصه­های منابع طبیعی بویژه جنگل­ها، بهره برداری می­کرده­اند. نوع و مقدار این بهره­برداری­ها در مناطق مختلف متناسب با شرایط محیطی، امکانات موجود و فرهنگ مردم متفاوت است. ۴

در گذشته فوائد و مصارف فراوان جنگل در ابعاد و زمينه­هاي مختلف از جمله نقش زير بنايي آن در بخش كشاورزي، توليد چوب، هيزم و زغال چوب، شكار حيوانات و فروش آن­ها در مقياس هاي تجارت محلي يا بين المللي، استفاده از گل، ميوه و پوست و ديگر قسمت هاي دارويي گياهان جنگلي، تنوع زيستي و اطلاعات ژنتيكي، جلوگيري از سر و صدا و مبارزه با آلودگي هاي آب و خاك و هوا، حفاظت از آبخيز ها، جلوگيري از فرسايش و پر شدن پيش رس سدها، نظم مكاني، افزايش آبهاي زير زميني، اشتغال زايي و توليد كار و… بود که بيانگر ارزش حياتي جنگل در توسعه اقتصادي هر كشور است۵٫ بسیاری از کارکردهای ذکر شده برای جنگل، در توسعه­ی پایدار نیز دارای اهمیت فراوان است. اما برخی از این کارکردها اگر بدون مدیریت و برنامه ریزی و بدون در نظر گرفتن نیاز نسل­های آتی بشر به کار گرفته شوند موجب نابودی جنگل ها و عدم توسعه پایدار می شود. کارکردهایی چون استحصال هیزم و زغال چوب از جنگل ها از این گونه موارد هستند.

براساس بررسي­هاي به عمل آمده در كشورهاي پيشرفته بر روي ارزش­هاي زيست محيطي جنگل­ها و درختان، ارزش زيست محيطي و عملكرد چند جانبه يك درخت ۵۰ ساله بلوط در فضاي سبز در سال، حدود ۳۰۰ دلار برآورد شده است، در حالي كه ارزش چوب اين درخت معادل ۱۰۰ دلار در حد قيمت مطلوب مي باشد ۶٫ با توجه به آنچه بیان شد لزوم حفظ جنگل و ارزشمندی آن ایجاب می کند تا از قطع بدون برنامه و بدون جایگزین درختان خودداری گردد.

تعریف اکو توریسم

اکو توریسم که اختصار واژه­ی Ecological- Tourism است در ادبیات فارسی، جهانگردی زیست محیطی (طبیعت گردی) ترجمه شده است۷٫ مبناي اکوتوريسم توسعه اقتصاد محلي است۸٫

در تعریف اکو توریسم بیان می کنند اکو توریسم مجموعه­اي است از صنعت ارگانیک و دینامیک توریسم که در عین بازدهی و سودآوري چشم گیر اقتصادي، متضمن لایه­هاي عمیق­تر توسعه است. این مجموعه نه تنها بستري است براي تکامل فرهنگی جوامع، بلکه اکو توریسم محیط زیست را به خدمت آرامش روح انسان­هاي کنجکاو و جستجوگر در می آورد و آنان ر ا در سفر جذاب و لذتبخش و پرخاطره به کشف ناشناخته­هاي جهان هستی و نزدیکی طبیعت و غوطه ور شدن در آرامش روح افزا و فرح بخش جاذبه­هاي طبیعی آفرینش فرا می خواند۹٫ همچنین در تعریفی دیگر اکو توریسم را معادل طبیعت گردی می­دانند که با انگیزه استفاده از جاذبه ها و توانمندی­های طبیعی و تمام جاذبه هایی که به نوعی با طبیعت در ارتباط هستند، صورت می­گیرد مانند کوهپیمایی، شنا، قایقرانی و قایق سواری در رودخانه های آرام، انواع مسکن در محیط روستایی و… ۱۰٫

جنگل و اکو توریسم

توسعه گردشگری در مناطق روستایی عنصری اساسی است و یکی از راه های نجات روستاها از فقر، مهاجرت و مشکلات اجتماعی و اقتصادی به شمار می رود. در اکثر نواحی روستایی، به دلیل غالب بودن اقتصاد کشاورزی و آسیب پذیری آن، توجه به دیگر فعالیت های توسعه ای نظیر گردشگری به عنوان مکمل این بخش می تواند از جنبه های مختلف، تضمینی در بهبود شرایط زندگی روستاییان باشد۱۱٫ از طرفی امروزه به دلایلی مانند رشد روز افزون جمعیت، توسعه مناطق مسکونی شهری و زندگی شهرنشینی، افزایش آلودگی های صوتی در رابطه با توسعه تکنولوژی، خستگی ناشی از کار در بخش های مختلف مشاغل شهری، افزایش روزهای تعطیل، افزایش درآمد و عوامل مشابه به ویژه در کلان شهرها، مردم و شهروندان را بر آن داشته که به عنوان پناهندگان زیست محیطی به عرصه جنگل ها، دامان کوه ها، دشت ها و طبیعت پناه برند. این امر باعث رشد رو به تزاید صنعت گردشگری متکی به طبیعت( اکو توریسم) شده است۱۲٫ جنگل های کشور به لحاظ جاذبه های گردشگری ظرفیت بالایی دارند و روستاییان این مناطق به لحاظ جایگاه اکوتوریسمی که جنگل دارد می توانند با سرمایه گذاری در این بخش به رونق اقتصادی روستا و جنگلنشینان کمک کنند.

ادامه دارد…

 

علیرضا رحیمی/ کارشناس ارشد مهندسی کشاورزی- توسعه کشاورزی دانشگاه تهران.

 

منابع

۱ محمودی، محمود. ۱۳۸۹٫ کاربرد منطق فازی در ارزیابی جامع پایداری اجتماعی سکونتگاه های روستایی(مطالعه موردی: بخش قوشخانه شهرستان شیروان). همایش توسعه پایدار روستایی با تأکید بر کشاورزی، خراسان شمالی، بجنورد، سازمان جهاد کشاورزی. قابل دسترسی در

. http://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1017681.html

۲ لطفی، حیدار. و سمیه نعیمی. ۱۳۸۸٫ مدیریت کشاورزی و توسعه پایدار کشاورزی. همایش ملی انسان، محیط زیست و توسعه پایدار، همدان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان. باشگاه پژوهشگران جوان. قابل دسترسی در پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی http://www.sid.ir .

۳ و ۸ هاشمي، نيلوفر. ۱۳۸۹. نقش اكوتوريسم در توسعه پايدار روستايي، فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۳ ، شماره ۳، پاييز ۱۳۸۹ ، صص ۱۸۸-۱۷۳٫

۴ معیری، محمد هادی، بارانی، حسین، شهرکی، محمدرضا، بهمنش، بهاره. ۱۳۹۱٫ بررسی نوع و مقدار بهره برداری از منابع جنگلی توسط ساکنان روستاهای مجاور جنگل( مطالعه­ی موردی: منطقه­ی هزار جریب استان مازندران). مجله­ جنگل ایران، انجمن جنگلبانی ایران، سال پنجم، شماره­ی ۲، تابستان ۱۳۹۱ ، صص ۱۶۰-۱۵۱٫

۵ جعفری صمیمی، احمد، صالحی، علی.۱۳۹۱٫ اثر مزيت نسبي جنگل داري بر توسعه اقتصادي استان­هاي ايران. مجله اقتصاد منابع طبيعي، سال اول، شماره ۱، پاييز ۱۳۹۱٫

۶ و ۷ رنجبر، محسن. ۱۳۸۵٫ جاذبه هاي اكوتوريسم تالش با تأکید بر ذخاير جنگلي، مجله علمی ترویجی گیاه و زیست بوم، شماره ۴و۵، زمستان ۱۳۸۴ و بهار ۱۳۸۵٫ صص ۸۰-۶۱٫

۹ تقوایی، مسعود، پیرمرادیان، زهرا، صفرآبادی، اعظم. ۱۳۹۱٫ امکان سنجی توسعه اکو توریسم در ناحیه سامان چهارمحال و بختیاري. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، فصلنامه­ي علمی- پژوهشی فضاي جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره­ي ۴۰، زمستان ۱۳۹۱، صص ۱۶۹-۱۵۰٫

۱۰ ازكيا، مصطفي، ايماني، علي.۱۳۸۷٫ توسعه پایدار روستایی. انتشارات اطلاعات. صص ۳۱۸-۳۱۷٫

۱۱ خالدی، شهریار، صالحیان بادی، سعید، صیدالی، محسن. ۱۳۹۱٫ جایگاه اکو توریسم بیابانی در توسعه سکونتگاه های روستایی( مطالعه موردی: اقامتگاه گردشگری متین آباد- بادرود)، فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه ریزی منطقه ای، سال دوم، شماره۸، زمستان۱۳۹۱٫ صص ۱۰۳-۹۳٫

۱۲ پیرمحمدی، زیبا، فقهی، جهانگیر، زاهدی امیری، قوام الدین، شریفی، مرتضی. ۱۳۸۹٫ ارزیابی توان زیست محیطی متناسب با رویکرد طبیعت گردی( اکو توریسم) در جنگل های زاگرس( مطالعه موردی: سامان عرفی چم حاجی جنگل کاکا رضا، لرستان). فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد۱۸، شماره۲، صص ۲۴۱-۲۳۰٫