تعاونی ها، حلقه ی مفقوده حفظ منابع طبیعی

به گزارش اگری پرس منابع طبیعی به عنوان یک منبع تجدیدشونده، مهمترین عامل پایداری در توسعه اقتصادی و اجتماعی در یک سرزمین بشمار می ­رود. منابع طبیعی بیش از ۸۰درصد از مساحت ایران را شامل می ­شود که این مقدار بالغ بر ۱۳۶میلیون هکتار از وسعت کشور را در بر می گیرد. تجارب گذشته نشان می­ دهد که مدیریت پایدار منابع طبیعی تجدیدشونده در ایران در گرو مشارکت آگاهانه همه آحاد مردم خصوصاً مجریان و بهره ­برداران منابع طبیعی است. در این فرایند، تعاونی ­ها به­ عنوان پایدارترین و عمیق ­ترین نهاد مشارکتی، تجربه بسیار موفقی در سازماندهی مشارکت گروه­ های مختلف مردم به ­شمار می­ روند [۱].

تعاونی ­های منابع طبیعی یکی از انواع تشکل­ های مشارکتی هستند که با ایجاد نظام غیرمتمرکز تصمیم گیری، واگذاری امور به مردم، طراحی، اجرا و ارزشیابی مشارکتی پروژه های مختلف منابع طبیعی، بررسی نیازها و مشکلات ذینفعان، بهره ­گیری از امکانات و نیروهای محلی و ایجاد یکپارچگی و یک دلی در میان اعضا، نقش چشمگیری در کاهش حجم بیکاری ایفا می­ کنند. تعاونی های منابع طبیعی با ایجاد فعالیت های جانبی در زمینه ­ی زنبورداری و تولید عسل، کشت قارچ، تولید فرآورده­ های دامی و لبنی و جمع آوری محصولات فرعی، می تواند برای افراد محلی عضو تعاونی، فرصت شغلی ایجاد کند [۲].

سیاست­ های تعاونی های منابع طبیعی

در کنفرانس اتحادیه­ ی بین­المللی تعاون که در شهر منچستر کشور انگلستان در سال ۱۹۹۵ برگزار شد، مهم ­ترین سیاست ­های تعاونی های منابع طبیعی مشخص گردید. این سیاست ها عبارتند از [۳]:

• تمرکز بر سرمایه­ های کوچک افراد و توانمند ساختن این سرمایه ­ها برای اجرای برنامه ­های بزرگتر
• بکارگیری صحیح و منطقی سرمایه ­ها و نیروهای انسانی پراکنده و گرفتن بهره­ وری مطلوب از آن­ ها
• کاهش هزینه­ های تولید، بهره ­برداری، تبدیل و فرآوری
• افزایش بازده فعالیت­ های اقتصادی از نظر کمّی و کیفی
• ایجاد رابطه ­ی اندیشمندانه و قانونی میان عملکرد تعاونی­ ها و اهداف برنامه­ های دولت

اهداف تعاونی ­های منابع طبیعی به ­طور خلاصه به شرح زیر می ­باشد [۴]:

• ایجاد اشتغال در بخش ­های اقتصادی کشور (کشاورزی، صنعت و خدمات)
• جلوگیری از مهاجرت ­های بی ­رویه
• ایجاد تعادل در اقتصاد مناطق روستایی و مناطق شهری
• حفظ محیط زیست و ایجاد تعادل در تولید و مصرف
• کاهش تصدی­ های دولتی در بخش­ های اقتصادی و اجتماعی
• مشارکت دادن مردم در فعالیت­ ها و اجرای عدالت اجتماعی در روستاها
• ارتقا سطح کیفی تولیدات و بهبود روش ­های تبدیل و بسته ­بندی
• توزیع عادلانه درآمدها و رسیدن به توسعه پایدار
• اجرای اهداف و سیاست ­های اجرایی سازمان­ جنگل ­ها، مراتع و آبخیزداری کشور

نقش شرکت­ های تعاونی در حفظ و احیای منابع طبیعی

در قوانین جاری کشور، بر حفظ و نگهداری از منابع طبیعی و محیط زیست به ارگان­ ها، سازمان ­ها، نهادهای دولتی، خصوصی، تعاونی و حتی به افراد جامعه تاکید فراوان شده است. بر همین اساس، شرکت های تعاونی معمولاً این وظیفه مهم را در دستور کار خود قرار می ­دهند [۵]. در اساسنامه شرکت ­های تعاونی منابع طبیعی علاوه بر آن ­چه گفته شد، نحوه استفاده از منابع طبیعی و چگونگی احیای مجدد و مراقبت ­های ویژه از این منابع مشخص شده است. با تشکیل شرکت ­های تعاونی منابع طبیعی نتایج زیر حاصل می­ گردد [۵]:

• بهره ­برداران واقعی از جنگل ها­ و مراتع یعنی جنگل ­نشینان و دامداران بومی مشخص و نسبت به عضوگیری آن­ ها اقدام می ­شود. این انتخاب که در حقیقت یکی از شرایط عضویت در این شرکت­ های تعاونی می ­باشد سبب افزایش دلبستگی و علاقمندی افراد بهره ­بردار از منابع طبیعی گردیده و قطعاً این علاقمندی در حفظ و احیاء پایدار منابع­ طبیعی موثر می ­باشد.
• شرکت ­های تعاونی جنگل و مرتع تحت نظارت و راهنمایی سازمان جنگل ­ها، مراتع و آبخیزداری کشور و با استفاده از حمایت­ های دولتی طبق اساسنامه و مقررات خود می ­توانند براساس زمان ­بندی منطقه ­ای سازمان جنگل ­ها، مراتع و آبخیزداری کشور از منابع طبیعی منطقه خود به نحو مطلوب بهره­ برداری نمایند.
• انجام عملیات مختلف برای اجرای طرح­ ها (بهره­ برداری، حفاظت و احیاء) و اشتغال ­زائی برای اعضای تعاونی.
• شرکت تعاونی می­ تواند صنایع مرتبط مانند کارخانجات چوب ­بری، نئوپان ­سازی، کاغذسازی و… در بخش جنگل­ و کارگاه­ ها و مراکز تولید، دامداری، دامپروری، صنایع تبدیل شیر، پشم ریسی، چرم­ سازی، صنایع تبدیلی و بسته ­بندی گوشت و فرآورده­ های لبنی و امثالهم در بخش مرتعداری را ایجاد نماید.
• شرکت ­های تعاونی منابع طبیعی ضمن هماهنگی با برنامه­ های محلی، منطقه ­ای و توسعه ملی، در کاهش فرسایش و تخریب جنگل ها و مراتع نقش دارند.
• شرکت ­های تعاونی مرتع ­داری برای اعضای کوچنده خود امکانات لازم جابجایی دام ­هایشان را در فصول ییلاق و قشلاق آماده می ­نماید.
• در صورت اجرای برنامه ­ها و اهداف تعاونی­ های منابع­ طبیعی، تحول و پویایی در توسعه منطقه بوجود می­آید که در این حالت نقش تعاونی ­ها در حفظ و احیاء منابع طبیعی به عنوان بستر توسعه پایدار و دگرگونی در وضع اقتصادی و اجتماعی مردم و اعضاء تعاونی ملموس می­ گردد.
• شرکت ­های تعاونی منابع­ طبیعی با بسیج سرمایه ­های فکری و مالی اعضاء و نیز ارتقای دانش و مهارت آن­ ها زمینه ایجاد مشاغل جایگزین دامداری را به­ وجود آورده و به این وسیله فشار دام بر جنگل و مراتع کاهش می ­یابد.
• شرکت ­های تعاونی منابع­ طبیعی تلاش می ­نماید تا جنگل و مرتع تحت پوشش تعاونی را به حداکثر تولید و ظرفیت برساند.
• تعاونی می­ تواند با برگزاری دوره ­های آموزشی، انجام بازدید در سطوح منطقه ­ای و ملی و نیز ایجاد صندوق ­های اعتباری، زمینه توانمندسازی اعضاء را فراهم نماید.

علیرضا رحیمی/ کارشناس ارشد مهندسی کشاورزی- توسعه کشاورزی دانشگاه تهران

 

منابع

[۱] رضایی،م. ۱۳۸۱٫ تعاونی ­های منابع طبیعی در یک نگاه. مجله تعاون، دوره جدید، آبان ماه، شماره ۱۳۴، صص ۴۹-۴۸٫

[۲] شمشاد، م، ملک محمدی، ا، حسینی نیا، غ (به نقل از اسدی و حسینی نیا). ۱۳۹۱٫   شناسایی و تحلیل مؤلفه های مؤثر بر اشتغال زایی در تعاونی های منابع طبیعی استان گلستان. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، بهار، شماره ۷۹ . صص۱۵۶- ۱۴۱٫

[۳] شمشاد، م، ملک محمدی، ا، حسینی نیا، غ. ۱۳۹۱٫   شناسایی و تحلیل مؤلفه های مؤثر بر اشتغال زایی در تعاونی های منابع طبیعی استان گلستان. فصلنامه پژوهش‌ های جغرافیای انسانی، بهار، شماره ۷۹ . صص۱۵۶- ۱۴۱٫

[۴] رضائی،م. ۱۳۸۲٫ شاخص های موفقیت تعاونی­ های منابع طبیعی. مجله تعاون، دوره جدید، مهرماه، شماره ۱۴٫ صص۲۹-۲۸٫

[۵] رضائی، م، هادربادی، غ. ۱۳۹۳٫ تعاونی­ها، بستر تحقق مشارکت در منابع طبیعی. تهران: ناشر سازمان جنگل­ ها، مراتع و آبخیزداری کشور.