توجه به اکوتوریسم،رونق بخشی به اقتصاد جنگلنشینان

به گزارش اگری پرس در ایران، تعداد قابل توجهی از روستاها در مناطق جنگلی قرار دارند و از دیرباز جنگل جز جدایی ناپذیر اقتصاد این مناطق بوده است. منابع جنگل محدود می باشد و برای حفظ آن و توجه به نیاز نسل­های آینده باید به فکر استفاده­ از جنگل بدون آسیب رساندن به آن بود. یکی از راه­های استفاده­ی غیر مصرفی از جنگل، گسترش اکوتوریسم و گردشگری روستایی است. اکوتوریسم از جمله راه حل­های توسعه­ی پایدار روستا محسوب می­شود.

گردشگری روستایی

در خصوص گردشگری روستایی تعاریف متعدد و گوناگونی ارائه شده است. دات، گردشگری روستایی را فعالیتی چند وجهی می داند که در محیط خارج از شهر صورت می­گیرد، و به گردشگران ماهیت زندگی روستایی را نشان می­دهد. به اعتقاد آپرمان، گردشگری روستایی به فعالیت­های مزرعه­ای و غیر مزرعه­ای گفته می­شود که در نواحی و جوامع روستایی انجام می­شود ۱٫

در جهت رونق گردشگری روستایی و آشنایی هرچه بیشتر توریست ها با مناطق روستایی به این موارد باید توجه داشت۲:

• توجه مسافران و گردشگران از طریق توزیع کاتالوگ و بروشورهای تبلیغاتی در جهت آشنا نمودن آن­ها با فرهنگ ساکنین منطقه و ترغیب آن­ها به حفظ و احترام به آداب و رسوم و فرهنگ منطقه برای جلوگیری از تغییر در عناصر فرهنگی منطقه.
• ساماندهی مشاغلی که در آن­ها مردم منطقه بتوانند دست­ساخته های خود را از قبیل مواد غذایی، صنایع دستی و… را در معرض دید گردشگران قرار داده و به فروش برسانند تا از این طریق به افزایش درآمد خانواده کمک کنند( مثل بازارچه های محلی).
• آشنا نمودن ساکنین تحصیل کرده با جذابیت­های طبیعی منطقه که قادر به راهنمایی و ارائه توضیح لازم برای گردشگران باشند و از این راه بتوانند کسب درآمد نمایند.
• ساخت مکان­های مناسب برای چادر زدن گردشگران که قصد اقامت کوتاه مدت در مناطق طبیعی را دارند.
• ایجاد آژانس­های مسکن که ضمن ایجاد اشتغال برای ساکنین، گردشگران را سکنی دهند.
• ایجاد آژانس­های گردشگری در منطقه، که به شکل تورهای یک یا چند روزه،گردشگران را با جذابیت­های طبیعی منطقه آشنا نمایند.
• در اختیار قرار دادن خانه­های روستایی به شکل ساماندهی شده به طبیعت گردانی که قصد اقامت بیش از یک روز در منطقه را دارند.

در شکل ذیل، به مفهوم گردشگری روستایی پرداخته شده است.

مدیریت جنگل و اکوتوریسم

جنگل به عنوان يكي از ذخایر طبيعي و زيست محيطي داراي اهميت شاياني است و براي استفاده و بهره برداري درست از آن، وجود طرح ها و برنامه هاي از پيش تعيين شده الزامي است. به طور قطع، جنگل و مرتع يكي از بزرگترين مواهب طبيعي و خدادادي است كه از ابتداي خلقت بشر تاكنون براي تأمين رفاه و آسايش انسان و بر طرف ساختن انواع نيازمندي هاي او استفاده شده است. جنگل و منابع طبيعي در رشد و توسعه هر كشور اهميت حياتي و زير بنايي دارند۳٫

در رابطه با استفاده ی اکوتوریسم از ظرفیت های جنگل باید گفت: اکوتوریسم، به طور عمده بر منابع و جاذبه هایی استوار است که محیط طبیعی در اختیار گردشگر قرار می دهد که بهره گیری از آن هم به امکانات و شرایط مناسب نیاز دارد و هم مستلزم حفاظت از منابع طبیعی می باشد، این امر از طریق ارزیابی توان و ظرفیت محیط زیست طبیعی برای پذیرایی از گردشگران قابل تحقق است۴٫

حال با توجه به جنگل های موجود در کشور، باید به این نکته توجه داشت که تمامی جنگل های کشور ما مناسب استفاده ی اکوتوریست ها نیست و حتی اگر به فرض این چنین هم باشد، منطقی و عقلانی به نظر نمی رسد که تمام ظرفیت های این بخش را به اکوتوریسم اختصاص دهیم. از مناطق مستعدی که می توان جهت گسترش اکوتوریسم جنگلی بر روی آن، مطالعه و پتانسیل سنجی انجام داد روستاهای واقع در حوزه ی نفوذ جنگل های مناطق ییلاقی و خوش آب و هوا می باشد. این روستاها به واسطه ی ظرفیت­های بالقوه موجود در منطقه و امکاناتی از قبیل محل اسکان، وجود راهنمای بومی و آشنا به مناطق جنگلی، امکانات رفاهی و … بسیاری از نیازهای گردشگران را تامین می­کنند. وجود این روستاها در حوزه ی نفوذ جنگل ها موجب می گردد تا بسیاری از هزینه کردهای مورد نیاز تقلیل و هزینه ی گردشگری در جنگل برای گردشگران کاهش یابد.

در برخی از نقاط جنگلی ایران و جهان، کمپ­هایی جهت اسکان توریست ها ساخته شده است که در رابطه با این کمپ­ها باید توجه کرد که این قبیل کمپ­ها ممکن است شکل طبیعی جنگل را تغییر دهند و همین بر هم خوردن اکوسیستم منطقه می­تواند از جذابیت آن برای جهانگردان بکاهد. باید توجه داشت که روستاهای جنگلی در طی گذشت زمان ساخته شده و توسعه یافته اند و در ساخت آن از چوب و مصالح متناسب منطقه استفاده شده است به گونه ای که می­توان گفت خود روستا، مساکن روستایی و روستاییان جزئی از  اکوسیستم جنگل هستند.البته واضح است که جهت پایداری اکوتوریسم، دو عامل جذابیت و زیر ساخت­ها باید به گونه ای سازمان یابند که علاوه بر در راستای اهداف توسعه پایدار بودن، فاکتورهای مهم برای گردشگر نیز برآورده گردد۵٫

نقش روستا و اکوتوریسم در توسعه پایدار جنگل

نقش زیست محیطی روستاها در تحقق اهداف توسعه ملی با قابلیت های این مناطق در جهت مقابله با بیابان­زایی و خطرات ناشی از خشکسالی­ها، مقابله با فرسایش و تخریب خاک، حفظ و نگهداری منابع طبیعی معنا می­یابد. ۳۱% جمعیت ایران در مناطق روستایی زندگی می­کنند. هرچند که از ابتدای قرن اخیر بویژه از میانه این قرن به تدریج از سهم جمعیت روستایی کاسته شده و شهرنشینی گسترش یافته اما با توجه به آمار ارائه شده هنوز یک سوم جمعیت ایران در روستاها زندگی می­کنند۶٫

پر واضح است که ایجاد زمینه برای رونق گردشگری روستایی، طبیعت گردی و جنگل پیمایی هم موجب رونق اقتصادی روستاها می­شود و هم بستر مناسب برای گردش و تفریح شهرنشینان را فراهم می­آورد. در همین رابطه روستاییان و اکوتوریست ها می توانند نقش سازنده ای در توسعه پایدار و حفاظت محیط زیست به ویژه جنگل­ها داشته باشند. در کشور ما و بسیاری از کشورهای دنیا مساحت جنگل­ها در حال کاهش است. جدای از آنکه چه عواملی موجب کاسته شدن از وسعت جنگل­ها شده است، نقشی که روستاییان و اکوتوریست­ها می­توانند در افزایش مساحت جنگل­ها  و جلوگیری از آسیب وارده به جنگل­ها داشته باشند بسیار چشمگیر است. روستاییان و اکوتوریست­ها با مشارکت در کاشت نهال می­توانند در حفظ و گسترش جنگل­ها موثر باشند. به این نوع مشارکت، جنگلکاری اجتماعی گفته می شود.

اکوتوریسم و جنگلکاری اجتماعی

جنگلکاری اجتماعی با هدف آموزش، سازمان­دهی و مشارکت اقشار مختلف مردم برای توسعه فضای سبز و جلوگیری از تخریب، رهیافتی جایگزین و مناسب برای حل بحران تخریب جنگل و محیط زیست می­باشد. جنگلداری اجتماعی واکنشی است در جهت پاسخ به شکست برنامه های مدیریت صنعتی جنگل و نیز به منظور توسعه ی اجتماعی و اقتصادی جوامعی که به نحوی از فواید و یا اثرات سوء تخریب آن، تحت تاثیر قرار می گیرند. طرح های مشارکتی در جنگل های غیر شهری، زیر نظر سازمان جنگل ها و مراتع کشور اجرا می شود. این طرح بیشتر به تعاونی های محلی سپرده می شود و وظیفه آنان احیا، بازسازی و خروج دام از جنگل است. در بسیاری از تعاونی ها کلیه مراحل کار از برنامه ریزی تا کنترل توسط خود مردم انجام شده و سازمان نقش نظارتی دارد۷٫

جنگلکاری اجتماعی الگویی است که به وسیله آن می­توان موجب توسعه­ی پایدار جنگل شد. در روستاهایی که پذیرای اکوتوریست مبتنی بر جنگل هستند می­توان از طریق جنگلکاری اجتماعی، مشارکت اکوتوریست ها را جلب نمود به این صورت که در مدتی که توریست ها در محیط روستای جنگلی حضور دارند در زمان مشخصی که این زمان می­تواند در اواسط یا اواخر حضور توریست ها در آن منطقه باشد، از آن­ها خواسته شود تا به صورت داوطلبانه اقدام به کاشت یک نهال در جایی که از قبل برای این کار در نظر گرفته شده است اقدام نمایند. می­توان با ثبت نهال کاشته شده توسط آن توریست در دفتر مخصوص یا سایت اینترنتی که برای این کار تعبیه شده است و حاوی نوع نهال کاشته شده، آدرس مکان نهال کاشته شده و مشخصات توریست کارنده نهال است به جذاب تر کردن این امر اقدام نمود.

در این یادداشت به مباحث مربوط به اکوتوریسم مبتنی بر جنگل و نقشی که می­تواند در توسعه ی پایدار روستاهای حوزه نفوذ جنگل­ها داشته باشد، پرداخته شد. آنچه که می­تواند در توسعه پایدار این قبیل روستاها موثر باشد، سرمایه گذاری در جهت جذب اکوتوریست به مناطق جنگلی است. با انجام اقداماتی از قبیل شناخت پتانسیل­ها، تبلیغات، ایجاد آژانس­های طبیعت گردی و جنگل پیمایی، مناسب سازی خانه­های روستایی جهت اسکان اکوتوریست­ها و… می­توان به این هدف دست یافت. همچنین با توجه به وجود ظرفیت­های مشارکت اجتماعی توریست ها در امر جنگلکاری و پیاده سازی الگوی جنگلکاری اجتماعی به عنوان یک الگوی توسعه پایدار، این الگو می­تواند در دستیابی هرچه بیشتر به توسعه پایدار مبتنی بر حفظ و گسترش جنگل موثر باشد. با جذب اکوتوریسم مبتنی بر جنگل است که می­توان به رونق اقتصادی روستاهای جنگلی با رویکرد توسعه پایدار پرداخت و محیطی طبیعی، سالم، امن و جذاب برای گردشگران فراهم آورد.

منابع

۱ ازكيا، مصطفي، ايماني، علي.۱۳۸۷٫ توسعه پایدار روستایی. انتشارات اطلاعات. صص ۳۱۸-۳۱۷٫

۲ و ۴ رضائی، مسعود، حیدری، غلامحسین. ۱۳۸۷٫ بررسی ظرفیت­های توسعه گردشگری منطقه الموت با تاکید بر اکوتوریسم. فصل­نامه چشم انداز جغرافیایی، سال سوم، شماره۶، بهار و تابستان ۱۳۸۷٫

۳ جعفری صمیمی، احمد، صالحی، علی.۱۳۹۱٫ اثر مزيت نسبي جنگل داري بر توسعه اقتصادي استان¬هاي ايران. مجله اقتصاد منابع طبيعي، سال اول، شماره ۱، پاييز ۱۳۹۱٫

۵ سجادیان، ناهید، سجادیان، مهیار ،۱۳۹۰، قابلیت های اکوتوریسم روستایی در مازندران( پهنه بندی، مدیریت، حفظ و توسعه). فصلنامه مدیریت شهری، شماره ۲۷، بهار و تابستان،۱۳۹۰٫ صص ۷۸-۵۹٫

۶ هناره خلیانی، جلال، نمیرانیان، منوچهر، کوهی، بهنام. ۱۳۹۰٫ مطالعه مصرف هیزم در مناطق روستایی زاگرس از جنبه اجتماعی و زیست محیطی. همایش ملی جنگل­های زاگرس مرکزی، قابلیت ها و تنگناها. کانون همیاران طبیعت معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی لرستان: آذر ۱۳۹۰٫

۷ زارع، سارا، کرمی، سمیه، نمیرانیان، منوچهر، شعبانعلی فمی، حسین. ۱۳۸۸٫ مبانی جنگلداری شهری. ناشر: پلک.صص ۱۴۵-۱۴۴٫