تعاونی زعفران کاران، بستری برای رفع چالش های عرصه زعفران

به گزارش اگری پرس در میان محصولات مختلف تولیدی در بخش کشاورزی ایران زعفران (Saffron) جزء محصولات خاص و سنتی کشور ما به شمار می رود و با توجه به قیمت بالای آن، در صادرات غیر نفتی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. در ایران زعفران از نظر تولید، سطح زیر کشت، اشتغالزایی و نیز قابلیت توسعه دارای مزیت نسبی است. با این حال زعفران ایران داری چالش های متعددی است. چالش در بازاریابی، وجود دلالان و واسطه ها، عدم فرآوری و بسته بندی مناسب، تولید سنتی و ابتدایی زعفران و… از جمله این موارد است.

وضعیت تولید زعفران کشور

ایران با تولید بیش از ۲۰۰ تن زعفران در حدود ۹۰% سطح زیر کشت و ۷ر۹۳% تولید جهانی را بخود اختصاص داده است و بزرگترین تولید کننده زعفران از نظر کمیت و کیفیت در سطح جهان بشمار می رود.

همان گونه که اشاره شد ایران بزرگترین تولید کننده زعفران جهان است و به دلیل دارا بودن تنوع آب و هوایی، بسیاری از محصولات باغی و زراعی از جمله زعفران آن، دارای بالاترین درجه کیفیت می‌باشد. سطح زیر کشت زعفران در ایران در دو دهه اخیر از حدود ۱۰۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۶۵ به بیش از ۵۰۰۰۰ هکتار در سال­های اخیر افزایش یافته است که نشانگر رشد سالیانه معادل ۲۵ درصد بطور متوسط در طی ۲۰ سال گذشته بوده است.

در همین مدت میزان تولید زعفران از ۴۰ تن در سال ۱۳۶۵ به ۲۳۰ تن در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته که بیانگر رشد سالیانه ی ۲۸ درصد بطور متوسط بوده است. همچنین در سال های اخیر به گفته محمدعلی طهماسبی معاون باغبانی وزیر جهاد کشاورزی سالانه بین ۲۸۰ تا ۳۰۰ تن زعفران در کشور تولید شده است.

تولید و کشت زعفران از سال ها پیش در ایران وجود داشته است و با توجه به نیاز اندک آن به آب که محدودترین عامل تولید کشاورزی در مناطق تولید این محصول است، سطح زیر کشت و تولید آن در سال های اخیر افزایش چشمگیری داشته است، به طوری که درآمد عده کثیری از کشاورزان در مناطقی همچون جنوب خراسان که با محرومیت اقتصادی و محدودیت شدید منابع آب مواجه هستند به این محصول وابسته است.

با توجه به آنکه مقدار قابل ملاحظه ای از تولید این محصول صادر می‌گردد و ایران به عنوان بزرگترین تولید کننده و صادر کننده زعفران در دنیا مطرح است، گسترش صادرات زعفران با توجه به مزیت نسبی این محصول و ارز آوری قابل توجه و اهمیتی که زعفران از نظر تولید، سطح زیر کشت، اشتغالزایی و نیز قابلیت توسعه صادرات دارد، دارای اهمیت فراوان است (انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران و… خراسان جنوبی، ۱۳۸۹).

چالش ها و مشکلات زعفران ایران

متأسفانه ایران در تولید، فرآوری، بسته بندی و بازاریابی به علت پایین بودن سطح تکنولوژی، غیرعلمی بودن فرایندها و تولید سنتی و ابتدایی زعفران از بهره وری لازم برخوردار نیست. سرمایه گذاری در این زمینه ها می تواند به کارآمدی این عوامل کمک شایانی بنماید زیرا فن آوری کاربرد علم برای ایجاد ارزش تجاری است.

علم، مهارت ها و منابع را به وجود می آورد. مهارت‏ها و منابع توأماً کسب ارزش افزوده را به وجود می آورند. بنابراین سه اصل علم، فن آوری و تولید مکمل یکدیگر  و جدایی ناپذیرند. گسترش فناوری جدید در بخش کشاورزی، ارتقاء سطح دانش میان تولید کنندگان، افزایش کمی و کیفی تولید با حفظ پایداری محیط زیست از عواملی هستند که سودآوری بخش کشاورزی زعفران را مقرون به صرفه خواهند نمود و سرمایه گذاری در این زمینه را توجیه پذیر و موجب ارتقاء ارزش افزوده در بخش اولیه صنعت زعفران خواهند گردید.

بخش اولیه صنعت زعفران از مرحله کاشت شروع شده و به بسته بندی ختم می شود. به عنوان مثال سرمایه گذاری در مکانیزه نمودن بعد از برداشت موجب صرفه جویی در وقت و منابع و در نتیجه باعث افزایش ارزش افزوده خواهد( انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران و… خراسان جنوبی، ۱۳۹۰).

وضعیت زعفران کاران ایران

آنچه که گفته شد در باب اهمیت زعفران و مشکلات آن بود، اما اینکه زعفران کاران به لحاظ کاری و وضعیت معیشت در چه وضعیتی قرار دارند باید گفت: زعفران­کاران به دلیل اینکه به طور انفرادی عمل می­کنند و محصول هر کدام به تنهایی کم می­باشد لذا هزینه درجه بندی، بسته بندی و تبلیغات نسبت به قیمت محصول زیادتر شده و درآمد کمی از فروش محصول بدست می­آورند.

عدم هماهنگی به علت اتحاد نداشتن زعفران­کاران و نداشتن تشکیلات منسجم در مورد خرید، فروش، توزیع و بسته­بندی می­باشد. به دلیل عدم اطلاع زعفران­کاران از وضع بازار و نوسانات قیمت و بی اطلاعی از تغییرات عرضه و تقاضا، حاصل تلاش زعفران­کاران عاید افرادی می­شود که در امر تولید شرکت ندارند. لذا با تشکیل اتحادیه های محلی خرید زعفران در شهرستان­های تولیدکننده و تاسیس شرکت سهامی بسته بندی، توزیع و صادرات زعفران ایران به عنوان هسته مرکزی از نفوذ واسطه ها، دلالان و صادرکنندگان غیرمجاز در جریان مسیر بازاررسانی جلوگیری شده و این عوامل از مدار بازاررسانی حذف می گردند( کافی، ۱۳۸۱).

اهمیت و ضرورت تعاونی زعفران کاران

همان گونه که بیان شد یکی از مشکلات اساسی زعفران کاران نداشتن تشکیلات منسجم در مورد خرید، فروش، توزیع و بسته­بندی زعفران و… می باشد. این تشکیلات در قالب تعاونی زعفران کاران (Saffron Growers Cooperative) می تواند شکل بگیرد. البته تشکیل تعاونی های زعفران کاران در کشور دارای سابقه ی طولانی مدتی است و این تعاونی ها دارای اتحادیه نیز می باشند اما آنچه که طبق واقعیت مشاهده می شود این است که نیاز بیشتری به ایجاد تعاونی های زعفران کاران در کشور وجود دارد زیرا تولید زعفران سبب اشتغال ۶۰ هزار خانوار در استان‌های خراسان رضوی و جنوبی شده است( اقتصاد آنلاین، ۱۳۹۴) و حدود ۵۰۰هزار نفر در ایران از درآمد بخش تولید زعفران بهره مند می شوند( قلی زاده، ۱۳۸۶). بهرمندی این تعداد خانوار و جمعیت کشور از تولید زعفران نشان‌دهنده پتانسیل موجود برای ایجاد تعاونی در این بخش است.

ادامه دارد….

علیرضا رحیمی/ کارشناس ارشد مهندسی کشاورزی- توسعه کشاورزی دانشگاه تهران.

منابع

• انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران، زرشک، عناب، انار و سایر گیاهان دارویی استان خراسان جنوبی. (۱۳۸۹). اقتصاد زعفران، Saffron Economics. قابل دسترسی در:

http://www.skbsa.ir/index.php?obj=Article&taskName=ShowDetails&IDD=20

• انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران، زرشک، عناب، انار و سایر گیاهان دارویی استان خراسان جنوبی. (۱۳۹۰). چگونگی ارتقاء کسب ارزش افزوده زعفران ایران. قابل دسترسی در:

http://www.skbsa.ir/index.php?obj=Article&taskName=ShowDetails&IDD=43

• قلی زاده، ه. (۱۳۸۶). بررسی وضعیت بازار زعفران در کشور. هفته نامه برنامه، سال ششم، شماره ۲۵۸، اسفندماه.
• کافی، م. (۱۳۸۱). زعفران( فراوری و تولید). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
• اقتصاد آنلاین.۱۳۹۳٫ قابل دسترسی در http://goo.gl/mGLby2.