«بازار آب» پل عبور کشاوزی سنتی به مدرن از راه «بهره‌وری»

خشکسالی و کم‌آبی روز به روز بیشتر بر جهان سایه می‌افکند و در چنین شرایطی توجه به بهره‌وری، ایجاد ارزش افزوده و مدیریت مصرف آب ضرورتی اجتناب ناپذیر برای برون‌رفت از بحران است که تحقق این راهبردها در برنامه هفتم توسعه مورد توجه ویژه است و طرح «بازار آب» با بنیان علمی و اقتصادی اقدامی ارزشمند در تحقق برنامه هفتم و رویارویی با کم‌آبی به شمار می‌رود.

طرح «بازار آب» یا تجارت و مبادله آب به معنی فرایند خرید و فروش حقوق دسترسی به آب یا حقابه است که در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته جهان نیز اجرا می شود. اگر این طرح به خوبی اجرا شود، افزایش بهره وری اقتصادی، اصلاح الگوی کشت، جلوگیری از تخریب‌های زیست محیطی و توجه به مصرف بهینه آب به عنوان سرمایه خدادادی بدون جایگزین را رقم می‌زند.

بازار مبتنی بر قیمت، محرکی برای کاربران در اختصاص منابع آبی از فعالیت‌های کم‌ارزش به فعالیت‌های با ارزش بالاتر است؛ طبق همین اصل تجارت آب می تواند افزایش بهره‌وری و افزایش ارزش افزوده را رقم بزند، اما باید مراقب بود تا اجرای این طرح به عنوان طرحی دانش‌بنیان و پیشران در مدیریت مصرف آب دچار انحراف از مسیر و دستخوش سودجویی برخی‌ها نشود.

یکی از مراقبت‌هایی که در طرح «بازار آب» باید مورد توجه قرار بگیرد، این است که فعالیت کشاورزی، تولید محصولات و امنیت غذایی مورد تهدید قرار نگیرد و کاهش نیابد، در واقع طرح «بازار آب» باید فرصتی باشد تا کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی مدرن سوق پیدا کند و اجرای طرح به گونه‌ای نباشد که موجب توقف کشاورزی با تولید محصولات سودمندو راهبردی شود.

یکی از مشکلات و چالش‌های امروز کشاورزان خرده‌مالکی به دلیل میراثی بودن اراضی کشاورزی است. کارشناسان معتقد هستند کشاورزی در اراضی وسیع دارای ارزش افزوده است، باید مراقب بود اجرای طرح «بازار آب» منجر به ایجاد «بازار سیاه» برای سودآوری و توقف فعالیت کشاورزی نباشد.

از طرفی دیگر، برخی کشاورزان معتقدند قبل از راه‌اندازی رسمی طرح «بازار آب» در استان سمنان، بهتر است این بازار به صورت محلی در بین کشاورزان ایجاد شود و قیمت فروش آب فقط بر اساس ارزش محصولات کشاورزی، قیمت راضی کننده‌ای نیست و کشاورز با فروش محصول درآمد بیشتری نسبت به فروش آب دارد.

طبق گزارش‌ها، اجرای طرح «بازار آب» در سه استان خراسان رضوی، قزوین و سمنان به صورت آزمایشی برنامه‌ریزی شد و در سمنان به عنوان سومین استان این طرح در مراحل اولیه اجرا قرار گرفت.

بر پایه بررسی‌ها، برای راه‌اندازی بازار آب اقدامات اولیه مانند بازگشایی «دفتر کارگزاری بازار تبادل آب» در سمنان انجام شد، اما تجارت آب آغاز نشده است و به گفته کارشناسان باید با کشاورزان درباره این طرح رایزنی و آنها را توجیه کرد.

کارشناسان می‌گویند طرح بازار مبتنی بر بررسی بهره‌وری کشاورزی و حفظ وسعت کشت است و در صورتی کشاورز می‌تواند در بازار آب فعالیت داشته باشد که سطح کشاورزی را حفظ کند و افزایش بهره‌وری داشته باشد و کارشناسی در این بخش بر عملکرد کشاورز نظارت می‌کند که برنامه‌ریزی‌ها برای حفظ کشاورزی و تامین امنیت غذایی ارزشمند و قابل قبول است یا نه؛ اما نکته مهم ساز و کار و چگونگی اجرای این تصمیم است که باید به صورت کارشناسی و دقیق مورد بررسی و اجرا قرار بگیرد.

نکته دیگر که کارشناسان به آن اشاره می‌کنند درباره نحوه قیمت‌گذاری آب در طرح «بازار آب» است که در مناطق مختلف، قیمت مختلف خواهد بود و تاکید دارند در طرح «بازار آب» حتما باید آب در محدوده ای باشد که قابلیت خرید و فروش داشته باشد و حتما میزان برداشت آب در محدوده مشخص و خاصی تعریف می شود که حداکثر ۱۰ درصد از میزان صرفه‌جویی را شامل می‌شود.

امکان فروش حداکثر ۱۰ درصد از میزان صرفه‌جویی آب

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان سمنان گفت: کشاورزان در طرح «بازار آب» می‌توانند با افزایش بهره‌وری، حداکثر ۱۰ درصد میزان مصرف آب خود را ذخیره و در این بازار عرضه کنند.

محسن عسکری با اشاره به کاهش بارندگی‌ها در چند سال اخیر و به‌هم‌خوردن توازن منابع آبی در استان سمنان، اظهار داشت: تامین آب در بخش‌های مختلف آشامیدنی، صنعت و فعالیت‌های پربازده از نظر درآمد و اشتغال با رویکرد افزایش بهره روی آب از اولویت های شرکت آب منطقه‌ای استان سمنان است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان سمنان افزود: دفتر کارگزاری «بازار آب» با هدف تحقق تسهیلگری اجتماعی و شناخت خریداران (صنایع) و فروشندگان(کشاورزان) و کشف قیمت به صورت رسمی گشایش یافت.

شرایط فعالیت «بازار آب»

معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای سمنان در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه طرح «بازار آب» فقط در شهر سمنان به صورت آزمایشی انجام می‌شود و مربوط به کل استان نیست، گفت: قیمت گذاری آب در این بازار به صورت حراج است و قیمت واقعی بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می شود.

رضا نجف‌زاده افزود: قیمت فروش آب بین کشاورز و صنعت در طرح «بازار آب» در واقع بر پایه توافق بین خریدار و فروشنده است.

نجف‌زاده درباره مزایای اجرای طرح «بازار آب» در تقویت سفره آب‌های زیرزمینی، تصریح کرد: خریدار هزینه خرید ۱۰۰ درصد حجم فروش آب توسط کشاورز را پرداخت می‌کند، اما ۷۵ درصد میزان خرید را اجازه برداشت دارد و ۲۵ درصد به منظور تقویت سفره آب‌های زیرزمینی ذخیره‌سازی و امکان برداشت نخواهد داشت.

«بازار آب» مختص چاه‌های مجهز به کنتور هوشمند است

وی ادامه داد: کشاورز می‌تواند حداکثر ۱۰ درصد از محل صرفه‌جویی مجوز پروانه برداشت آب از چاه را در طرح «بازار آب» عرضه کند و تنها کشاورزانی مجاز به فعالیت در طرح «بازار آب» هستند که چاه کشاورزی آنها مجهز به کنتور هوشمند آب باشد و در سال گذشته نیز اضافه برداشت نداشته باشند.

وی بیان کرد: صنایعی می‌توانند در طرح «بازار آب» شرکت کنند که دارای چاه آب باشند و طبق بررسی‌ها ۱۶۷ چاه آب در بخش کشاورزی و ۱۶۰ چاه آب در بخش صنعت و خدمات شهر سمنان مجهز به کنتور هوشمند آب هستند که بهره‌برداران این چاه‌ها می‌توانند در طرح بازار آب شرکت کنند.

دستاوردهای «بازار آب» در تقویت سفره‌های زیرزمینی

معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای سمنان گفت: به فرض اینکه تمامی کشاورزان بهره‌بردار از چاه‌های دارای کنتور هوشمند حداکثر ۱۰ درصد از محل صرفه جویی را در بازار آب عرضه کنند، پیش‌بینی می‌شود ۲ میلیون مترمکعب آب در سال در سمنان مدیریت مصرف شود که از این ۲ میلیون متر مکعب حدود یک و نیم میلیون متر مکعب به صنایع اختصاص خواهد یافت و ۵۰۰ هزار مترمکعب در سفره آب‌های زیرزمینی باقی و تقویت شود.

وی یادآور شد: به فرض تامین یک و نیم میلیون متر مکعب آب از محل بازار فروش فقط می‌توان کمبود آب صنایع در شهر سمنان را به منظور افزایش تولید تامین کرد و برای فعالیت جدید و افزایش شمار صنایع نخواهد بود.

وی اظهار کرد: دفتر کارگزاری کشاورز و صنعت را به عنوان خریدار و فروشنده به یکدیگر معرفی می‌‎کند و ۱۰ درصد حجم معامله را از خریدار به عنوان حق الزحمه دریافت می‌کند.

نجف‌زاده بیان کرد: اکنون یک شرکت کارگزاری در طرح «بازار آب» در سمنان فعال است و فراخوان برای افزایش دفتر کارگزاری اعلام شده است و افراد واجد شرایط با ثبت نام و اعلام آمادگی به وزارت نیرو برای دریافت مجوز فعالیت معرفی می‌شوند.

معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای سمنان گفت: بهای فروش آب در طرح«بازار آب» به صورت مستقیم به حساب کشاورز پرداخت می‌شود.

«باراز آب» عاملی برای مدیریت مصرف

معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار سمنان گفت: کشاورزان در کنار درآمدزایی از محل فروش محصولات کشاورزی، می‌توانند از محل فروش آب برای خود ارزش افزوده ایجاد کنند.

محمدرضا صادقی بیان کرد: «بازار آب» و همراهی کشاورزان در این بازار نقشی مهم در جبران کم‌آبی و حتی تعادل بخشی به سفره آب‌های زیرزمینی طی چندسال آینده دارد.

وی با اشاره به کاهش بارندگی و کم‌آبی در استان سمنان، تصریح کرد: محدودیت در برداشت آب‌های زیرزمینی در این استان وجود دارد و عرضه آب بخش کشاورزی در بازار آب نقشی مهم در افزایش بهره‌وری، تامین آب صنعت و تقویت آب‌های زیرزمینی دارد.

صادقی ابراز کرد: اقداماتی مانند اصلاح الگوی مصرف، بازچرخانی پساب و «بازار آب» در مدیریت مصرف آب موثر است که این رویکرد با اهتمام ویژه در استان سمنان پیگیری می‌شود.

صادقی تاکید کرد: اجرای کامل و صحیح «بازار آب» در استان سمنان لازمه موفقیت و رسیدن به اهداف است و انتظار می‌رود مسوولان در آب منطقه‌ای استان تمرکز ویژه بر اجرای طرح دارد.

به گزارش خبرنگار ایرنا، سمنان سومین استان خشک کشور در بارندگی‌ها در پایین دست سدها و حوزه میانی بوده است.

استان سمنان سالانه ۱۳۳ میلیون متر مکعب کسری آب‌های زیرزمینی و سه و ۲ دهم میلیارد مترمکعب کسری مخزن انباشته دارد و صرفه‌جویی ۱۷۸ میلیون مترمکعبی آب در سند سازگاری با کم آبی استان تا سال ۱۴۰۵ هدفگذاری شده است.

طبق آمارها، یک میلیارد و ۴۰ میلیون مترمکعب برای پاسخ به نیاز استان سمنان، آب استحصال می‌شود و از مجموع آب استحصالی برای رفع نیاز آبی سمنان تنها ۳۰ درصد آب با کیفیت است و دیگر چاه‌های آب دارای هدایت الکتریکی (ec یا Electrical Conductivity) بالا است.

۸۲۴ میلیون مترمکعب آب مصرفی استان سمنان از محل منابع آب زیرزمینی شامل چاه، چشمه و قنات و ۱۹۲ میلیون متر مکعب از محل منابع آب‌های سطحی شامل رودخانه و نهرها تامین شده است.

از مقدار آب مصرف شده از محل منابع آب زیرزمینی، ۸۳ درصد در بخش کشاورزی، ۱۳ درصد در بخش آشامیدنی و چهار درصد در بخش صنعت مصرف می‌شود و از ۱۹۲ میلیون متر مکعب آب سطحی مصرف شده، ۹۳ درصد در بخش کشاورزی، ۶ درصد در بخش شرب و یک درصد در بخش صنعت است و در شهرستان سمنان از مجموع آب‌های سطحی و زیرزمینی ۴۸ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی، ۴۰ درصد در بخش آشامیدنی و ۱۳ درصد در بخش صنعت است