وضعیت تولید گیاهان دارویی در کشور

کشور ما ایران جزء معدود کشورهایی است که از تنوع آب وهوایی بالایی برخوردار است و همچنین به دلیل وجود ۳۰۰ روز آفتابی در سال، یکی از مراکز تنوع ژنتیکی گیاهی جهان به حساب می آید و از آنجا که استفاده از گیاهان دارویی جزء فرهنگ ما بوده، می توانیم حجم بزرگی از تجارت گیاهان دارویی جهان را به خود اختصاص دهیم .

همه ما به طور کم و بیش با گیاهان دارویی آشنایی داریم و کمتر کسی است که نداند عرق نعناع یا دم کرده گل گاوزبان برای چه منظوری مصرف می شوند، یا حتی از انواع ادویه ها که جزء گیاهان دارویی به حساب می آیند اطلاعی نداشته باشد.استفاده از گیاهان دارویی در طب سنتی چین ، آیورودا هند و طب سنتی ایران اسابقه طولانی دارد، اکنون نیز با افزایش علم بشر و تحقیقات پزشکی بسیاری از خواص گیاهان دارویی به اثبات رسیده است و از آن ها در ساخت بسیاری از داروها بهره می برند.

گرایش به استفاده از گیاهان دارویی روز به روز در حال افزایش است چون بسیاری از داروهای  مصنوعی و  مواد شیمیایی که در طب مدرن استفاده می شوند، عوارض بسیاری داشته و اثرات آن ها موقتی است.

آمار درآمد حاصل ازفروش محصولات گیاهان دارویی در جهان در سال ۲۰۰۲ حدود ۶۰ میلیارد دلار بود و طبق گزارش بانک جهانی در سال ۱۹۹۶ حجم تجارت گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ بالغ بر ۵ تریلیون دلار خواهد بود. در حال حاضر کشور چین مقام اول تولید و صادرات گیاهان دارویی جهان را به خود اختصاص می دهد و کشورهای هند، مصر،مکزیک در رتبه های بعد از آن قرار دارند و در این بین ایران سهم بسیار اندکی از صادرات گیاهان دارویی  جهان را به خود اختصاص می دهد، کشورهای اروپایی و به ویژه آلمان بیشترین وارد کنندگان گیاهان دارویی هستند به طوری که مرکز تجارت جهانی گیاهان دارویی در کشور آلمان است . در کشورهایی چون ایران بدلیل عدم وجود دانش و تجهیزات لازم برای فرآوری گیاهان دارویی ، پس از کشت وتولید، مجبور به خام فروشی و صادرات آن به کشورهای اروپایی هستیم . در کشورهای پیشرفته به دلیل داشتن امکانات و فناوری های لازم ،گیاهان دارویی را در صنایع آرایشی بهداشتی و تولید داروهای  مختلف فورموله کرده و تحت نام های تجاری گوناگون با قیمت های بالا وارد کشورمان می کنند در نتیجه سود اصلی به جیب کشورهایی است که فناوری لازم برای فرآوری گیاهان دارویی را دارند.

ایران از آنجا که جزء معدود کشورهایی است که از تنوع آب وهوایی بالایی برخوردار است و همچنین به دلیل وجود ۳۰۰ روز آفتابی در سال،  یکی از مراکز تنوع ژنتیکی گیاهی جهان به حساب می آید ، همچنین از آنجا که استفاده از گیاهان دارویی جزئی از فرهنگ ما است، حجم بزرگی از تجارت گیاهان دارویی جهان را می توانیم به خود اختصاص دهیم .

در ایران مشکلات بسیاری برای تولید گیاهان دارویی وجود دارد که باید در جهت رفع این مشکلات چاره ای اندیشیم. یکی از بزرگترین مشکلات ما برداشت بی رویه از عرصه های طبیعی است که منجر به تخریب زیستگاه ها، کاهش تنوع و درنهایت انقراض بسیاری از گونه های گیاهی است.

عوامل زیادی وجود دارند که افراد را به برداشت گیاهان دارویی از عرصه ها تشویق می کند، دسترسی آسان و ارزان به منابع گیاهی بدون آن که نیاز به سرمایه گذاری خاصی باشد، از  مهم ترین دلایلی  است که افراد را به استفاده از عرصه ها تشویق می کند برخی از گیاهان دارویی در مقادیر کم مورد احتیاج هستند و یا به وفور در عرصه ها وجود دارند لذا کشت آن توجیه اقتصادی ندارد. کشت گیاهان دارویی در ایران عمدتا در سطوح کم، باغ های خانگی و نظام های خرده مالکی است . عدم برنامه های اصلاحی برای اهلی کردن ، تولید رقم های با کیفیت و عملکرد بالا ، نبود دانش لازم برای کشت و تولید این گیاهان  باعث ایجاد عدم تمایل  کشاورزان به کاشت گیاهان دارویی می شود.

به طور کلی دلایلی که مانع از تولید صنعتی گیاهان دارویی در ایران می شود به قرار زیر است:

۱٫ عدم وجود دانش مربوط به فناوری مناسب تولید گیاهان دارویی

۲٫ عدم وجود مکانیزاسیون مناسب برای تولید گیاهان دارویی که منجر به صرف زمان و نیروی زیاد می شود.

۳٫ عدم وجود تکنولوژی و فناوری لازم برای فراوری گیاهان دارویی

۴٫ عدم وجود بازار مناسب داخلی و مشکل بازاریابی خارجی

۵٫ عدم وجودیک نظام حمایتی _تشویقی از طرف سازمان های دولتی

۶٫ عدم انگیزه کافی در کشاورزان برای کشت گیاهان داروپی و پذیرش ریسک اقتصادی آن.

لازم به ذکر است که مقاوم بودن اکثر گیاهان دارویی به خشکی و زمین های شور این امکان را به کشاورزان مناطق کم باران و خشک می دهد که با کاشت آن ها سود خوبی نصیبشان شود با توجه به کمی آب در کشور، کاشت گیاهان دارویی به جای برخی گیاهانی که آب بیشتری مصرف می کنند و از ارزش غذایی کمی برخوردارند می تواند راه کار مناسبی باشد.

در پایان امید است تا با همکاری اساتید، نخبگان و دانشجویان و سازمان های دولتی ذیربط وضعیت تولید گیاهان دارویی ایران را بهبود دهیم و سهم قابل توجهی از بازار گیاهان دارویی جهان را به خود اختصاص دهیم .

 

علیرضا زواری کارشناس ارشد گیاهان دارویی