تغییر کاربری اراضی کشاورزی / تهدید جدی برای رسیدن به خودکفایی

تداوم روند تصرف و تغییر کاربری اراضی کشاورزی و زراعی که از سال ها پیش آغاز شده سبب شده تا بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی کاهش یابد در حالی که دستیابی به خودکفایی و افزایش ضریب امنیت غذایی کشور، مستلزم حفظ و احیای زمین های کشاورزی است.

به گزارش اگری پرس، طی سالهای گذشته تاکنون در اطراف شهرهای بزرگ و مناطق خوش آب و هوا و کشاورزی محور با مشکل تخریب و تغییر کاربری اراضی کشاورزی و ساخت و سازهای غیرمجاز مواجه هستیم، به طوری که این موضوع به یک بحران در کشور تبدیل شده و خسارت های جبران ناپذیری در زیرساخت های اصلی تولید بخش کشاورزی از جمله منابع پایه آب و خاک وارد کرده است. این در حالی است که رهبر معظم انقلاب در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیئت دولت با هشدار و اظهار نگرانی از تبدیل و تغییر کاربری اراضی کشاورزی گفتند: نابودی زمینهای کشــاورزی یک خســارت غیرقابل جربان اســت و باید وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست به طور جدی با این پدیده برخورد کنند.

 

از دست دادن زمین های کشاورزی/ خداحافظی با تولید ملی

موضوع تغییر کاربری اراضی کشاورزی که از دیرباز یکی از تهدیدهای بخش کشاورزی بوده است نیازمند اجرای تمهیدات اساسی و جدی در جهت منع تغییر کاربری اراضی کشاورزی است. این تغییر کاربری زمین‌های زراعی تهدید خاموشی برای بخش کشاورزی است و در آینده نزدیک، تامین امنیت غذایی و ضریب خودکفایی را به مخاطره می اندازد. در واقع تغییر کاربری هر هکتار زمین کشاورزی به مفهوم وابستگی به واردات خارجی و تهدید امنیت غذایی است و این موضوع، حتی کشورهای مبتنی بر اقتصاد بازار مانند انگلیس را به سمت اولویت دهی حفظ اراضی کشاورزی سوق داده است. در حالی که قوانین سختگیرانه و پیگیری های دقیقی در این زمینه صورت گرفته است، متاسفانه هنوز هم در استان های کشاورزی خیز، نظیر شهرهای شمالی کشور، با پدیده زمین خواری مواجه هستیم.

 

ریشه مشکل از کجاست؟

در واقع کاهش انگیزه کشاورزی، اقتصادی نبودن کاشت محصولات کشاورزی نظیر برنج، افزایش بی رویه قیمت زمین، واردات محصولات کشاورزی از جمله عوامل تشدید تغییر کاربری اراضی زراعی به شمار میروند. وقتی کشاورز با کمبود آب و نهاده‌های کشاورزی در کنار واردات بی رویه محصولات کشاورزی همچون برنج که محصول دوم در سبد غذایی خانوار ایرانی است، مواجه می شود و محصولاتش نیز به درستی قیمت‌گذاری نمی‌شود،  انگیزه ای برای ادامه کار کشاورزی ندارد؛ در واقع کشاورز به جای محصول فروشی، با زمین فروشی امرار معاش می‌کند. کشاورزی که از محل فروش یک هکتار زمین و یا ویلاسازی، درآمد یک میلیارد تومانی بدست آورد و از محل سپرده گذاری این میزان در بانک نیز ماهی چند ده میلیون سود می گیرد ، اگر بخواهد در همین زمین به کشت محصول بپردازد، سالی ۵میلیون تومان درآمد کسب می کند که طبیعتا در این شرایط امرار ومعاش کشاورز سخت می‌شود. اهمیت این موضوع تا جایی است که  وزیــر جهاد کشــاورزی برآن شد تا با اعلام اینکه عده زیادی از تغییر کاربری زمین های کشاورزی به سودهای کلان میرسند، در گردهمایی مدیــران امور اراضی سراسر کشور، بیان کند: دلالان و حتی خود کشــاورزان نیز از تغییر کاربری زمین های کشاورزی سود میبرند در حالی که این کارها مصالح ملی ما را به خطر میاندازد.

گرچه در راستای جلوگیری از زمین خواری و روند رو به رشد تغییر کاربری اراضی، اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهور، سال گذشته در بخشنامه ای به سه وزیر جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی و صنعت، معدن و تجارت بر ضرورت مبارزه با زمین خواری و تغییر کاربری اراضی کشاورزی تاکید کرد و دستور او که حول محورهای زمین خواری در منابع طبیعی، زمین خواری در تغییر کاربری اراضی و زمین خواری با نام اکتشاف معدن متمرکز بوده است، باعث شد تا زمین خواری در یک حوزه متمرکز نشود و از این رو پرونده زمین خواری به دستگاه های متفاوت و مختلف ارجاع شود با این حال بازهم باقی بودن دغدغه و نگرانی ها در زمینه تغییر کاربری اراضی کشاورزی نشانه آشکاری از کم اثر بودن اقداماتی است که تاکنون صورت گرفته است.

 

حل معضل خرده مالکی؛ تضمین بهره وری در کشاورزی

تشویق کشاورزان برای بقا

با ایجاد نظام تعاونی تولید و به کارگیری مکانیزم های تشویقی می توان کشاورزان را به سمت تجمیع زمینهای خرده مالکی برد؛ به این معنا که کشاورزان خرده مالک زمین های خود را به منظور افزایش بهره وری در اختیار یکدیگر قرار دهند چرا که زمین ۱۰ هکتاری بهره وری بالاتری نسبت به زمین یک هکتاری دارد.

همچنین از آنجایی که خردشدن زمین رابطه مستقیمی با کاهش بهره وری در نظام اقتصادی کشاورز دارد و نیز در سالهای اخیر به علت کاهش بهره وری زمین کشاورزی، کشاورز زمین خود را در اختیار صنعت، ویلا سازی و مسکن قرار داده است. بنابراین برای حل این موضوع بهتر است توان اقتصادی کشاورز را بالا ببریم . می توان با ایجاد قوانین و مشوق هایی قدرت درآمدزایی بخش کشاورزی را افزایش داد تا کشاورز تمایلی به تغییر کاربری زمین کشاورزی خود نداشته باشد.

 

پیشگیری بهتر از درمان است

بهتر است به جای برنامه های مقابله با پدیده  زمین خواری که به طور معمول پس از تصرف و تغییر کاربری و به شکل قلع و قمع کردن دیوارها و بناهای احداث شده صورت می گیرد، فرایند مقابله پیش از تصرف و تغییر کاربری صورت گیرد و اساسا مجوزی برای تغییر کاربری های غیرقانونی داده نشود که بخواهیم پس از آن، فرآیند مقابله را آغاز کنیم.

 

قانون،مانع تقسیم و تاراج اراضی شود!

به گفته کارشناسان بخش قابل توجهی از خرد شدن اراضی کشاورزی مربوط به ارث است و باید این نکته را در نظر گرفت که خرد شدن زمین های کشاورزی رابطه مستقیمی با کاهش بهره وری دارد به این معنا که در این شرایط به کارگیری ماشین ها کشاورزی و فنآوری بسیار کاهش پیدا میکند و توان اقتصادی کشاورز نیز محدود میشود. به عنوان مثال بهتر است در زمینه تغییر کاربری قوانین سختگیرانه تر و منضبط تری تصویب و اجرایی شود و همچنین زمین هایی که حکم منابع طبیعی و مراتع را دارند به فروش نرسند.

به عنوان مثال در کشورهای موفق از نظر حفظ کاربری اراضی، در خصوص اراضی کشاورزی با اهمیت و خاص، مابه التفاوت ارزش اراضی با کاربری کشاورزی و غیرکشاورزی، به عنوان حقوق توسعه به کشاورز پرداخت و حق تغییر کاربری از این طریق خریداری یا منتقل می شود و به این ترتیب، از تغییر کاربری جلوگیری به عمل می آید.