تعاونی ها، حلقه ی مفقوده حفظ منابع طبیعی ۲

تعاونی های منابع طبیعی از انواع تشکل های مشارکتی هستند. تعاونی مرتع داری، تعاونی بهره برداری از محصولات فرعی جنگل و مرتع، تعاونی مدیریت منابع جنگلی، تعاونی بیابان زدایی، تعاونی طرح طوبی، تعاونی آبخیزداری و تعاونی احیاء و بهره برداری و توسعه جنگل از انواع تعاونی های منابع طبیعی در کشور بشمار می روند.

به گزارش اگری پرس تعاونی­ های منابع طبیعی از انواع تشکل­ های مشارکتی هستند. این تعاونی ­ها با اهدافی مثل ایجاد نظام های غیرمتمرکز تصمیم­گیری، واگذاری امور به مردم، طراحی، اجرا و ارزشیابی مشارکتی پروژه های مختلف منابع طبیعی، بررسی نیازها و مشکلات ذینفعان، بهره­گیری از امکانات و نیروهای محلی، ایجاد یکپارچگی و یک دلی در میان اعضا و ایجاد اشتغال برای آنان و… نقش چشمگیری در استفاده بهینه از منابع طبیعی ایفا می کنند. تعاونی های منابع طبیعی برطبق نوع فعالیت به چند دسته تقسیم می شوند.

انواع تعاونی ­های منابع طبیعی

بر اساس تحقیقات انجام شده، انواع تعاونی­های منابع طبیعی در ایران عبارتند از [۱]:

تعاونی­ های مرتع­داری

مراتع از منابع خدادادی جهان هستند که اهمیت آن علاوه بر حفاظت از منابع آب و خاک شامل تولید علوفه دامی، تولید فرآورده­ های دارویی، صنعتی و خوراکی، افزایش آب ­های زیرزمینی، تلطیف هوا، حمایت از حیات وحش و بهبود محیط زیست می­ باشد. در حال حاضر سطحی معادل ۹۰میلیون هکتار از مساحت کل منابع طبیعی ایران را مراتع تشکیل می ­دهند که تولیدی معادل ۴/۲۱ میلیون تن علوفه خشک دارد. شرکت­ های تعاونی مرتعداری به عنوان راه­ حلی برای کاهش تخریب مراتع کشور و حل مشکلات اجتماعی مرتعداران از سال ۱۳۶۱ ایجاد شده است.

تعاونی بهره ­برداری از محصولات فرعی جنگل و مرتع

جنگل ­ها و مراتع ایران عرصه تولیدات گیاهان دارویی و همچنین یکی از تامین ­کننده ­های اصلی مواد دارویی و صنعتی جهت مصرف در داخل و همچنین امر صادرات می ­باشد. بنابرین برنامه­ریزی و سرمایه گذاری در این بخش علاوه بر اشتغال­ زائی، منبع ارزآوری مهمی برای کشور به ­شمار می ­رود. شرکت ­های تعاونی بهره ­برداری از محصولات فرعی با هدف بهره­ برداری بهینه از محصولات فرعی و حفظ و احیاء منابع طبیعی و استقرار تولید در این عرصه­ ها طراحی شده است. کمک به ارزیابی محصولات در داخل و خارج کشور، جلب مشارکت بهره­ برداران، فرآوری و بسته ­بندی محصولات و نهایتاً ایجاد ارزش ­افزوده از دیگر اهداف این تعاونی­ ها به ­شمار می ­رود.

تعاونی مدیریت منابع جنگلی

اساس کار تعاونی ­های مدیریت منابع جنگلی، حفاظت از عرصه تولیدی (جنگل و مرتع) با نظارت مستقیم کارشناسان ادارات کل منابع طبیعی می ­باشد. این تشکل ­ها توانسته ­اند با مراقبت از عرصه­ ها، قرق و رعایت تعادل دام و مرتع و جنگل با همکاری اعضا، توفیقاتی را در زمینه­ های مورد اشاره و امور تولید نهال، بذرکاری، توسعه درختکاری، غنی­سازی، کشت تلفیقی و حفظ ذخائر ژنتیکی بدست آورند.

تعاونی ­های بیابان ­زدایی

حدود ۳۴میلیون هکتار از وسعت کشورمان را اراضی بیابانی و کویری تشکیل می ­دهد. از این مساحت حدود ۵میلیون هکتار را شنزارهای فعال و نیمه فعال تشکیل می ­دهند که جابجایی این شنزارها در اثر طوفان­ های ادواری لطمات شدیدی به مراکز زیستی و اقتصادی کشور وارد می ­نماید. شرکت­ های تعاونی بیابانزدایی در سراسر کشور با اهداف جلوگیری از تخریب اراضی منابع ­طبیعی، استفاده بهینه از منابع آب و خاک، بازسازی اکوسیستم­ های تخریب شده، فراهم نمودن زمینه­ های لازم برای ایجاد اشتغال و نهایتاً بهبود وضعیت معیشتی ساکنین این مناطق تشکیل گردیده است.

شرکت­های تعاونی در قالب طرح طوبی

در طرح طوبی مناطق مستعدی از اراضی ملی و دولتی به ویژه حوزه زاگرس توسط وزارت جهادکشاورزی (سازمان جنگل ­ها، مراتع و آبخیزداری کشور و معاونت باغبانی) جهت توسعه جنگل و باغ اختصاص پیدا می ­کند. در این طرح بهره ­برداران عرفی جنگل و مرتع از طریق تشکیل تعاونی یا به صورت مشارکت فردی به بهره­ برداری بهینه از منابع و تولید می­ پردازند و به موازات آن علاوه بر اشتغال مفید، در احیاء، توسعه و حفاظت جنگل­ ها و مراتع سهیم می ­شوند. شرکت ­های تعاونی طرح طوبی در سرار کشور با اهداف حفظ، احیا، توسعه و بهره ­برداری از منابع طبیعی کشور، بهره­برداری از سرمایه عظیم آب و خاک کشور، افزایش تولید و ایجاد گسترش اشتغال مولد تشکیل گردیده است.

تعاونی ­های آبخیزداری

مدیریت و بهره­ برداری هماهنگ، یکپارچه و قانونمند از منابع طبیعی، کشاورزی، انسانی و اقتصادی یک آبخیز را آبخیزداری گویند مشروط بر آنکه سرمایه اصلی آبخیز که همان منبع آب و خاک آن است کاملاً حفظ شود و دچار تاثیرات منفی نگردد.

شرکت­ های تعاونی آبخیزداری با هدف حفظ آب و خاک، تثبیت و پایش تولید و بهره­وری کشاورزی و منابع ­طبیعی و به حداقل رساندن تخریب اکولوژیک و کاهش از هم گسیختگی منطقه ­ای و معرفی و گشودن دریچه جدیدتر برای به کارگیری آبخیزنشینان تشکیل شده است.

تعاونی­ های جنگل (احیاء و بهره­ برداری و توسعه جنگل)

شرکت­ های تعاونی احیاء و بهره ­برداری و توسعه جنگل با هدف کاهش تخریب جنگل و کمک به حل مشکلات اقتصادی-اجتماعی جنگل ­نشینان تشکیل شده است. اولین تعاونی جنگل در سال ۱۳۶۵ در استان گیلان تشکیل گردید.

تعاونی جنگل نشینان با عنایت به مشکلات اجتماعی و اقتصادی حاکم بر محیط جنگل و ضرورت مشارکت مردم در اجرای طرح ­ها به منظور تقویت حفاظت و حمایت از جنگل­ها و با ابتکار سازمان جنگل ­ها و مراتع برای نخستین ­بار در کشور تشکیل گردید.

اتحادیه تعاونی­ های منابع ­طبیعی

اتحادیه­ های تعاونی با عضویت شرکت­ ها و تعاونی هایی که دارای موضوع فعالیت واحد باشند، تشکیل می شوند. تعداد اعضای هر اتحادیه باید حداقل ۷عضو [۷شرکت تعاونی] باشد[۲]. قدر مسلم یک اتحادیه می تواند به عنوان ابزاری مناسب در انعکاس مسائل و مشکلات عمومی تعاونی ­ها به مجامع تصمیم­گیرنده و برنامه­ریزی­کننده عمل نماید. همچنین اتحادیه می­تواند در راستای توسعه و گسترش کمی و کیفی تعاونی­ ها و همکاری مستمر و دائمی آن­ها با یکدیگر و با هدف انسجام دادن به فعالیت­های تعاونی ­ها به عنوان یک هماهنگ کننده و رابط و پل ارتباطی میان تعاونی­ها و مسئولین ذیربط و سایر نهادهای مرتبط با آن و حمایت­های فنی، مالی، خدماتی و حقوقی ایفای نقش نماید. در این خصوص اولین اتحادیه تعاونی­های مرتع­داری به عنوان نوعی از تعاونی های منابع طبیعی در سال ۱۳۸۲ در استان گلستان و در شهرستان گنبد با عضویت ۲۹ شرکت تعاونی تشکیل گردید [۳].

 

علیرضا رحیمی/ کارشناس ارشد مهندسی کشاورزی- توسعه کشاورزی دانشگاه تهران

منابع:
[۱] ۵٫  عباسی،ع، رضایی،م. ۱۳۸۵٫ نظام های بهره برداری در مدیریت منابع طبیعی ایران با تاکید بر وضعیت تعاونی های منابع طبیعی. مجله تعاون، دوره جدید، فروردین ماه، شماره ۱۷۵٫ صص ۵۵-۵۰٫
[۲] حسنی، ح. ۱۳۸۴٫ حقوق تعاون و حقوق تجارت. تهران: نشر میزان.
[۳] رضائی، م، هادربادی، غ. ۱۳۹۳٫ تعاونی­ها، بستر تحقق مشارکت در منابع طبیعی. تهران: ناشر سازمان جنگل ­ها، مراتع و آبخیزداری کشور.